Kwartalnik Edukacja numer 03/2024

DOI: 10.24131/3724.240301

Streszczenie

Joanna Landy przez pięćdziesiąt lat swojej działalności naukowej, oświatowej i popularyzatorskiej przyczyniła się do zmniejszenia problemu analfabetyzmu w powojennej Polsce. Naświetliła też zagadnienia związane z analfabetyzmem funkcjonalnym i brakiem wsparcia instytucjonalnego dla uczących się dorosłych. Celem artykułu jest przedstawienie dorobku naukowego Landy w świetle współczesnej wiedzy o nabywaniu czytania oraz aktualnych problemów z czytaniem dorosłych Polaków. W artykule omawiam i cytuję napisane przez Landy podręczniki dla dorosłych uczących się czytać na kursach początkowych, a także przygotowane przez nią opracowania naukowe. Przedstawiam badanie losów absolwentów kursów dla dorosłych analfabetów zrealizowane po piętnastu latach od zakończenia akcji alfabetyzacyjnej. Prezentuję też unikalne badanie materiałów autobiograficznych przeprowadzone w formie konkursu pamiętnikarskiego. Wzięli w nim udział dorośli, którzy sami, nieformalnie i bez kursów, nauczyli się czytać. Opowiadam również o idei samokształcenia i uczenia przez całe życie, której propagatorką w Polsce była Joanna Landy. Pomimo ostatecznego wyeliminowania w Polsce analfabetyzmu rozumianego jako zupełna niepiśmienność, dorośli Polacy wciąż zmagają się z problemem analfabetyzmu funkcjonalnego, a więc z rozumieniem i wykorzystaniem tekstów w praktyce. Wskazuje na to m.in. badanie OECD PIAAC. Źródeł tego stanu rzeczy można doszukiwać się już w polityce edukacyjnej lat powojennych i prześledzić je, korzystając z dorobku naukowego Landy.

Pobierz plik PDF

DOI: 10.24131/3724.240302

Streszczenie

Celem artykułu jest przedstawienie oryginalnego ujęcia lotnictwa jako obszaru nieformalnego uczenia się dorosłych w II Rzeczypospolitej. Na podstawie analizy jakościowej źródeł pisanych, głównie czasopism z lat 1918–1939, zostały przedstawione obszary nieformalnego uczenia się dorosłych w lotnictwie we wszystkich jego powszechnych wówczas gałęziach (lotnictwie silnikowym, szybownictwie, spadochroniarstwie, baloniarstwie, modelarstwie lotniczym). Lotnictwo było w okresie międzywojennym modną i rozwijającą się dziedziną sportu, komunikacji, techniki oraz gałęzią przemysłu (w tym zbrojeniowego) nie tylko w Polsce, ale także w wielu krajach Europy i Stanach Zjednoczonych. Było symbolem nowoczesności, postępu i przedmiotem fascynacji społeczeństwa polskiego, które na różne sposoby angażowało się w jego budowę i rozwój, rozwijając tym samym swoje indywidualne zainteresowania i zaspokajając różne potrzeby. Najpopularniejszymi polami nieformalnego uczenia się dorosłych w lotnictwie były po pierwsze amatorska działalność lotnicza realizowana w różnych formach, po drugie doświadczenie lotu i po trzecie turystyka lotnicza wyrażająca mobilność osób dorosłych. Ta zaś stwarzała szansę na pozyskanie doświadczeń podróżniczych i krajoznawczych, budowanie patriotyzmu i nastawienia pokojowego do innych narodów. Przedstawione zostało także znaczenie tych aktywności dla człowieka dorosłego na poziomie intelektualnym, emocjonalnym, duchowym, behawioralnym, a także dla wspólnot, w których wówczas żył, przede wszystkim dla państwa.

Pobierz plik PDF

DOI: 10.24131/3724.240303

Streszczenie

Artykuł ma charakter przeglądu głównie polskojęzycznej literatury dotyczącej konceptualizacji edukacji nieformalnej w rodzimym dyskursie andragogicznym. Z analizy źródeł zastanych wybrano treści dotyczące ewolucji edukacji nieformalnej, wskazując w ujęciu chronologicznym na punkty zwrotne w jej rozwoju. Następnie zaprezentowano wybrane teoretyczne ujęcia edukacji nieformalnej ukazujące jej rosnącą złożoność, tym samym wzbogacając jej rozumienie. Na tej podstawie sformułowano tezę o dwóch nurtach edukacji nieformalnej: instrumentalnym oraz interpretatywnym. W dalszej części artykułu podjęto próbę odpowiedzi na pytanie, jak nauczyć uczenia się nieformalnego. W podsumowaniu wskazano na walory i wyzwania edukacji nieformalnej oraz sformułowano wnioski końcowe. Główny wniosek to stwierdzenie, że edukacja nieformalna to fenomen zmienny kulturowo, zależny od kontekstu społeczno-politycznego, ściśle związany z życiem codziennym i różnymi jego środowiskami, przebiega nieświadomie, podświadomie i świadomie; jest pluralistyczny i rozmyty, przez to sprawia i będzie sprawiać trudności konceptualizacyjne.

Pobierz plik PDF

DOI: 10.24131/3724.240304

Streszczenie

W artykule naszkicowano, na podstawie analizy literatury przedmiotu, niemiecki dyskurs na temat uczenia się nieformalnego. Obejmuje on m.in. zagadnienia związane z metodologią badań nad uczeniem się nieformalnym, przegląd badań empirycznych na temat uczenia się nieformalnego w różnych fazach życia (w wieku dziecięcym, w okresie dorastania czy starości), w instytucjach (np. szkoła, uniwersytet, organizacje społeczne, muzea, centra nauki) oraz w wolontariacie i cyberprzestrzeni. W perspektywie andragogicznej coraz większą uwagę badaczy przyciąga problematyka ekskluzji i inkluzji społecz- nej, w szczególności motywacja do uczenia się i aspiracje edukacyjne jednostek, których zróżnicowanie, uwarunkowane pochodzeniem społecznym, w rozstrzygający sposób przesądza o nierówności szans i karier edukacyjnych. Ponadto niemieccy badacze eksplorują w kontekście uczenia się nieformalnego znaczenie sieci społecznych i stylów życia, charakterystycznych dla przedstawicieli poszczególnych grup społecznych.

Pobierz plik PDF

DOI: 10.24131/3724.240305

Streszczenie

Artykuł skupia się na pomiarze nieformalnego uczenia się dorosłych, zjawisku trudnym do zdefiniowania i kwantyfikacji w badaniach sondażowych. Uczenie nieformalne, mimo swojej powszechności, jest wyzwaniem badawczym ze względu na różnorodność form, nieostrość granic definicyjnych oraz wywołane cyfryzacją gwałtowne zmiany, jakie zachodzą w sposobach uczenia się dorosłych. Wartości wskaźników mierzących nieformalne uczenie się są obliczane na podstawie takich badań jak Adult Education Survey (AES) czy Bilans Kapitału Ludzkiego (BKL) i znacznie się od siebie różnią, co utrudnia oszacowanie skali zaangażowania osób dorosłych w rozwój kompetencji. W artykule skupiono się na porównaniu wartości wskaźników nieformalnego uczenia się dorosłych obliczonych na podstawie dwóch edycji badania BKL, w których bardzo silnie uwydatnił się wpływ modyfikacji treści
i formy pytań kwestionariuszowych na uzyskane wyniki. Odniesiono się również do wyników badań AES oraz stosowanych w nich narzędzi. Przeprowadzona analiza wskazuje na silną zależność wartości wskaźników obliczonych na podstawie badań nie tylko od treści i formy pytań, ale także od oddziaływania kontekstu, w tym wprowadzeń, ułatwiających respondentowi przywołanie w pamięci doświadczeń, które miały charakter edukacyjny.

Pobierz plik PDF

DOI: 10.24131/3724.240306

Streszczenie

Celem niniejszego opracowania jest analiza polityki Unii Europejskiej w odniesieniu do nieformalnego uczenia się osób dorosłych, traktowanego jako część uczenia się przez całe życie. Cel ten ma charakter deskryptywny i wyjaśniający, a zatem służy opisowi i zrozumieniu podstaw i konotacji polityki edukacyjnej UE skierowanej do osób dorosłych. Do jego realizacji zastoso- wano metodologię jakościową, w tym jakościową analizę treści i zawartości. Materiał badawczy stanowią dokumenty strategiczne UE dotyczące edukacji dorosłych. W pierwszym kroku dokonano dokładnego przeglądu dokumentów świadczących o wzroście znaczenia idei lifelong learning i uczenia się osób dorosłych w polityce UE. W kolejnym kroku przeanalizowano wybrane, aktu- alnie obowiązujące dokumenty strategiczne dotyczące uczenia się dorosłych (z wyłączeniem dokumentów dotyczących uczenia się młodzieży oraz kształcenia zawodowego) pod kątem ich zawartości. Ten etap ujawnił, że kluczowe znaczenie przypisywane jest kategorii umiejętności. Następny etap analizy materiału polegający na otwartym kodowaniu pozwolił na wygenerowanie głównych tematów porządkujących dokumenty oraz charakteryzujących je określeń w postaci kodów. Na ostatnim etapie dążono do zdefiniowania trendów i wykrycia wzajemnych powiązań między polityką edukacyjną dotyczącą dorosłych a innymi impera- tywami politycznymi i gospodarczymi UE. Pozwoliło to na odtworzenie logiki strategii uczenia się dorosłych oraz określonej wizji polityczno-gospodarczej leżącej u jej podstaw.

Pobierz plik PDF

DOI: 10.24131/3724.240307

Streszczenie

Celem artykułu jest identyfikacja potencjału oraz wyzwań, przed jakimi stoi nauka obywatelska w kontekście nieformalnego uczenia się dorosłych. Rozwój projektów nauki obywatelskiej dzięki wykorzystaniu platform internetowych obejmuje coraz liczniejsze zbiorowości skupione wokół wspólnych zainteresowań i działające na rzecz gromadzenia danych i tworzenia wiedzy z różnorodnych dziedzin nauki. Na podstawie przeglądu literatury oraz danych zastanych przeanalizowano uwarunkowania, zakresy i formy uczenia się wolontariuszy w projektach nauki obywatelskiej. Obejmują one m.in. samokształcenie, zbieranie danych, analizę, naukę poprzez doświadczenie, gry, obserwację, rozwiązywanie problemów, dialog społeczny. Zaangażowanie wolontariuszy w projektach nauki obywatelskiej wynika z motywacji wewnętrznej i zwykle jest procesem długotrwałym, co pozytywnie warunkuje efekty uczenia się. Badania pokazują, że dla wzmocnienia tego procesu istotne jest zapewnienie ze strony organizatorów profesjonalnego wsparcia i regularnej informacji zwrotnej na temat jakości zbieranych danych, metod analizy i zrozumienia znaczenia wyników. Do najważniejszych wyzwań związanych z zaangażowaniem społeczeństwa w projekty nauki obywatelskiej można zaliczyć ograniczone zasoby finansowe, czasochłonność udziału oraz kwestie etyczne dotyczące własności danych i poufności informacji, a także możliwości praktycznego wdrożenia pozyskanej wiedzy.

Pobierz plik PDF

DOI: 10.24131/3724.240308

Streszczenie

Stosowanie podejścia biograficznego w badaniach uczenia się dorosłych może nieść za sobą różne wyzwania. W artykule identyfikowane są problemy wpływające na trudności ze stosowaniem wywiadów narracyjnych – definiowanie aktywności edukacyjnej, trudności w budowaniu samodzielnej narracji przez uczestników badań i obecność ciszy w trakcie wywiadów oraz nie-narracyjność tematu uczenia się. Wyzwania te zilustrowane są przykładami nietypowych wywiadów zrealizowanych w ramach badania „Ścieżki edukacyjne uczących się dorosłych w Polsce”. Konfrontacja z przykładami napotkanych problemów w zrealizowanym badaniu pozwala postawić pytania o etyczne i metodologiczne konteksty włączania problematycznych narracji do analizowanego materiału badawczego. Przedstawione zostają również przyjęte wobec nietypowych wywiadów rozwiązania związane ze stosowaniem narzędzi badawczych i modyfikowaniem podejścia analitycznego.

Pobierz plik PDF