DIAGNOZA I TERAPIA ZABURZEŃ JĘZYKOWYCH U DZIECI PRZEDSZKOLNYCH
Program, który będzie realizowany od kwietnia 2017 roku w pięciu dużych aglomeracjach miejskich, adresowany jest do dzieci przedszkolnych obarczonych ryzykiem zaburzeń językowych. Stanowi on kontynuację badań przesiewowych mierzących poziom rozwoju mowy dzieci dwuletnich (projekt Badania przesiewowe dotyczące rozwoju mowy dzieci w wieku od 2 do 3 lat), które Instytut Badań Edukacyjnych przeprowadził w roku 2015 przy użyciu kwestionariuszy rodzicielskich. Krótkie kwestionariusze KIRMIK wysłano do rodziców wszystkich dwulatków zamieszkałych w Warszawie, Krakowie, Trójmieście, Lublinie i Katowicach, łącznie do 44 tys. osób. Kwestionariusze zostały wypełnione i odesłane przez rodziców 6900 dzieci, co oznacza, że odpowiedziało ok. 16% rodziców. Z tej grupy 1050 dzieci charakteryzowało się opóźnionym rozwojem mowy i ich rodzice otrzymali do wypełnienia bardziej szczegółowe kwestionariusze (IRMIK: SŁOWA I GESTY). Ostatecznie w wyniku dwukrotnego badania kwestionariuszowego wyłoniono w przesiewie 550 dzieci, które w wieku dwóch lat charakteryzowały się znacznym opóźnieniem rozwoju językowego. Dzieci te obecnie są czterolatkami.
W międzyczasie Instytut Badań Edukacyjnych sfinalizował projekt badawczy (projekt Uwarunkowania umiejętności komunikacyjnych dziecka), którego efektem było stworzenie standaryzowanych narzędzi umożliwiających bezpośrednie badanie dzieci w wieku 4 do 8 lat. Badanie to pozwala na dokonanie obiektywnej oceny poziomu rozwoju językowego dziecka poprzez porównanie jego wyników z przeciętnymi wynikami osiąganymi przez jego rówieśników. Normy rozwojowe dla testów ustalono na podstawie wyników reprezentatywnej grupy polskich dzieci. Obecnie jest więc możliwe zdiagnozowanie ewentualnych zaburzeń językowych u wspomnianej grupy przedszkolaków wyłonionej w badaniu przesiewowym.
Badanie to będą prowadzić wybrane poradnie psychologiczno-pedagogiczne w wymienionych miastach. W każdym z pięciu regionów program realizowany jest jako program lokalny pod hasłem MIASTO MÓWI! (np. GDAŃSK MÓWI!, WARSZAWA MÓWI! itd.). W każdym regionie program będzie koordynowany i wspierany przez pracowników akademickich lokalnych uczelni – logopedów lub psychologów współpracujących z Instytutem Badań Edukacyjnych, który będzie sprawował ogólną opiekę merytoryczną nad projektem w skali ogólnopolskiej.
FAZA DIAGNOSTYCZNA planowana jest na okres od kwietnia do lipca bieżącego roku. Dzieci objęte tym programem będą diagnozowane przy użyciu Testu Rozwoju Językowego TRJ, Testu Powtarzania Pseudosłów TPP oraz Standaryzowanych Narzędzi Oceny Wypowiedzi SNOW. Zostanie również wykonane kompleksowe badanie logopedyczne dotyczące oceny budowy i funkcjonowania aparatu artykulacyjnego. Ponadto wszystkie dzieci zostaną poddane badaniu psychologicznemu przy użyciu Skal Inteligencji i Rozwoju dla Dzieci w Wieku Przedszkolnym IDS-P. W indywidualnych wypadkach Poradnia skieruje dzieci na dodatkowe badania, które mogą się okazać niezbędne, np. badanie słuchu, badanie neurologiczne, badanie w kierunku zaburzeń ze spektrum autyzmu (ASD). W wyniku procesu diagnostycznego zostanie sporządzona opinia dla rodziców, a zanonimizowane wyniki badań ― po uzyskaniu pisemnej zgody rodziców ― zostaną udostępnione Instytutowi Badań Edukacyjnych w celu ich porównania z wynikami wcześniejszych badań przesiewowych.
Planowana jest także FAZA TERAPEUTYCZNA, która w założeniu miałaby objąć te dzieci, u których zostaną stwierdzone zaburzenia językowe. Sposób jej realizacji jest jednak zależny od możliwości kadrowych, czasowych, organizacyjnych każdej z poradni, a także od współpracy z rodzicami oraz ewentualnie z przedszkolem, do którego uczęszcza dziecko. Ze wstępnych konsultacji z przedstawicielami poradni wyraźnie wynika, że realizacja tej fazy projektu wymaga istotnego wsparcia finansowego i kadrowego ze strony lokalnych władz samorządowych.
Faza terapeutyczna powinna rozpocząć się we wrześniu bieżącego roku i trwać co najmniej do końca edukacji przedszkolnej (wiek 7 lat). W wypadkach, gdy rozwój językowy dziecka nadal będzie odbiegał od normy, wskazane jest kontynuowanie opieki terapeutycznej w okresie wczesnoszkolnym, co umożliwi wypracowanie standardów współpracy ze szkołą w kwestii wspierania dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi wynikającymi z zaburzeń językowych.
Nadrzędnym celem tego projektu jest wypracowanie przez wybrane poradnie standardów skutecznej opieki terapeutycznej nad dziećmi z zaburzeniami językowymi w celu ich późniejszego rozwijania i propagowania ― poprzez publikacje, szkolenia i bezpośrednią współpracę ze specjalistami z innych placówek edukacyjnych: poradni psychologiczno-pedagogicznych, przedszkoli i szkół.
Jak wynika z badań podłużnych prowadzonych przez dr hab. Magdalenę Smoczyńską (projekt badawczy N N106 223538 Specyficzne zaburzenie rozwoju językowego i dysleksja jako możliwe długofalowe konsekwencje opóźnionego rozwoju mowy: III etap badań podłużnych dzieci w wieku od 8 do 10 lat), opóźniony rozwój mowy stwierdzony w wieku 2 lat stanowi istotny czynnik ryzyka wystąpienia zaburzenia językowego w okresie późniejszym. Samoistne nadrobienie opóźnienia językowego odnotowano jedynie u 18% badanych dzieci, natomiast zaburzenia językowe wystąpiły aż u 60% dzieci, które jako dwulatki miały opóźniony rozwój mowy.