Badanie PIRLS zainicjowało Międzynarodowe Stowarzyszenie Mierzenia Osiągnięć Szkolnych (IEA). Za przeprowadzenie badania odpowiada Międzynarodowe Centrum Badawcze TIMSS i PIRLS w Szkole Edukacji i Rozwoju Człowieka im. Carolyn i Petera Lynchów w Koledżu Bostońskim. PIRLS mierzy umiejętności uczniów z zakresu rozumienia czytanego tekstu. Badanie przeprowadzane jest od 2001 roku co pięć lat. Polska uczestniczy w nim od 2006 roku. 

W badaniu mierzy się umiejętności uczniów w czwartym edukacji szkolnej, przy czym średni wiek uczniów w momencie badania nie może być niższy niż 9,5 roku. W Polsce w latach 2006 i 2011 badano uczniów klasy 3, od 2016 roku badani są uczniowie klasy 4.

Badanie realizowane jest na reprezentatywnej, losowej próbie uczniów. Dobór próby odbywa się dwustopniowo – najpierw losowane są szkoły, a następnie z tych szkół konkretne oddziały klasowe. Do badania zapraszani są wszyscy uczniowie z wylosowanych oddziałów. Uczniowie w szkole rozwiązują zestawy zadań dotyczących tekstów użytkowych i literackich, a następnie wypełniają ankiety. W badaniu w poszczególnych krajach uczestniczy zwykle ok. 150 szkół i ok. 4–5 tysięcy uczniów. 

Obok wiedzy i umiejętności przedmiotem badania jest szereg zagadnień kontekstowych, odnoszących się m.in. do opinii i postaw uczniów, ich środowiska domowego i doświadczeń edukacyjnych, opinii i doświadczeń nauczycieli, procesów nauczania na poziomie klasy i szkoły, zasobów i organizacji pracy szkoły. Dane dotyczące tych zagadnień zbierane są za pomocą ankiet wypełnianych przez uczniów, dyrektorów wylosowanych do badania szkół, nauczycieli języka ojczystego (z badanych oddziałów klasowych), a także rodziców uczniów. 

W Polsce w badaniu PIRLS dotychczas korzystano z narzędzi w wersji papierowej. PIRLS 2026 będzie pierwszą edycją, w której Polska weźmie udział w badaniu w wersji komputerowej. 

Dwie pierwsze edycje badania PIRLS w Polsce (w latach 2006 i 2011) przeprowadził zespół pracowników Centralnej Komisji Egzaminacyjnej. Za kolejne badania odpowiada Instytut Badań Edukacyjnych, który prowadzi badanie na zlecenie Ministerstwa Edukacji Narodowej. Badanie PIRLS 2026 prowadzone jest w ramach projektu „Przygotowanie i realizacja międzynarodowych badań edukacyjnych w obszarze kompetencji kluczowych”, finansowanego z Funduszy Europejskich dla Rozwoju Społecznego (FERS).

Liczba krajów i regionów uczestniczących w kolejnych edycjach badania PIRLS zmieniała się. W pierwszej edycji w 2001 roku w badaniu czwartoklasistów brało udział 37 krajów i regionów, a w ostatniej – PIRLS  2021 – 65 krajów i regionów.

Więcej informacji: na stronie badania w Polsce, na stronie IEA oraz na stronie Międzynarodowego Centrum Badawczego TIMSS i PIRLS.

Inicjatorem i organizatorem badania PISA jest Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Całość badania koordynuje zespół PISA w Sekretariacie OECD. Priorytety badania określa Rada Zarządzająca (PISA Governing Board), w której zasiada po jednym przedstawicielu ministerstwa edukacji z każdego z krajów uczestniczących w badaniu.

Badanie PISA dotychczas było realizowane co trzy lata (z wyjątkiem 2022 roku, kiedy nastąpiło przesunięcie o rok ze względu na pandemię COVID-19). Po 2025 roku będzie przeprowadzane co cztery lata. Polska uczestniczyła we wszystkich edycjach PISA od samego początku, czyli od 2000 roku.

PISA mierzy umiejętności piętnastolatków niezbędne do sprawnego funkcjonowania w dorosłym życiu: 

• rozumienie czytanego tekstu, 
• umiejętności matematyczne, 
• rozumowanie w naukach przyrodniczych.

W każdej edycji badania jedna z tych trzech dziedzin ma charakter wiodący i jest bardziej rozbudowana, co umożliwia przeprowadzenie dokładniejszych i bardziej szczegółowych analiz z danego zakresu. Dziedziny wiodące w poszczególnych edycjach badania to: rozumienie czytanego tekstu – w latach 2000, 2009, 2018, umiejętności matematyczne – w latach 2003, 2012, 2022, rozumowanie w naukach przyrodniczych – w latach 2006, 2015, 2025.

W poszczególnych edycjach badania uwzględniane są dodatkowe dziedziny i komponenty, zarówno krajowe, jak i międzynarodowe. Polska w latach 2012, 2015, 2018 i 2022 uczestniczyła w badaniu dotyczącym umiejętności finansowych (financial literacy), w latach 2006 i 2012 w badaniu dotyczącym umiejętności rozwiązywania problemów (problem solving), w 2022 roku w badaniu myślenia kreatywnego (creative thinking). W edycji PISA 2025 polscy uczniowie biorą udział w badaniu uczenia się w świecie cyfrowym (learning in the digital world). 

Przedmiotem badania jest także szereg zagadnień kontekstowych, odnoszących się m.in. do opinii i postaw uczniów, ich środowiska domowego i doświadczeń edukacyjnych, zasobów i organizacji pracy szkoły. Dane dotyczące tych zagadnień są zbierane za pomocą ankiet wypełnianych przez uczniów oraz dyrektorów szkół wylosowanych do badania, a także – w zależności od edycji i kraju – przez nauczycieli badanych dziedzin i rodziców uczniów. 

Uczestnikami badania PISA są uczniowie, którzy w roku poprzedzającym badanie ukończyli 15 lat. W Polsce w okresie funkcjonowania sześcioletnich szkół podstawowych i gimnazjów prawie wszyscy badani w PISA piętnastolatkowie uczęszczali do trzeciej klasy gimnazjum. Przy ośmioletnich szkołach podstawowych badani to przede wszystkim uczniowie pierwszych klas szkół ponadpodstawowych.

Badanie przeprowadza się na reprezentatywnej, losowej próbie uczniów. Na podstawie wyników badania można wnioskować o całej populacji piętnastolatków uczęszczających do szkół w danym kraju. Dobór próby odbywa się dwustopniowo – najpierw losowane są szkoły, a następnie z wylosowanych szkół – konkretni uczniowie. W badaniu w Polsce uczestniczy zwykle ok. 200–250 szkół.

W trakcie badania uczniowie w szkole rozwiązują zestawy zadań z określonych dziedzin, a następnie wypełniają ankiety. W edycjach 2000–2012 badanie było prowadzone w formie papierowej. Od 2006 roku stopniowo wdrażane były elementy badania wspomaganego komputerowo. W Polsce pojawiły się one po raz pierwszy w 2009 roku. Od 2015 roku badanie PISA jest realizowane głównie w formie komputerowej, a od 2018 roku do dziedzin wiodących badania wprowadzane jest testowanie adaptatywne, pozwalające na dostosowanie poziomu trudności pytań do szacowanego poziomu umiejętności ucznia.

W Polsce pierwsze edycje badania realizował Instytut Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk (IFiS PAN). Od edycji PISA 2015 za badanie odpowiada Instytut Badań Edukacyjnych, który prowadzi badanie na zlecenie Ministerstwa Edukacji Narodowej. W pierwszej edycji badania w 2000 roku wzięły udział 43 kraje i regiony, w tym Polska. Od tego czasu liczba krajów znacząco się zwiększyła. W PISA 2025 bierze udział ponad 80 krajów i regionów. 

Więcej informacji: na stronie badania w Polsce oraz na stronie OECD.

Dane i narzędzia