Gimnazjalista na rozdrożu

Trzecia klasa gimnazjum to czas podejmowania decyzji o wyborze szkoły. Uczniowie potrzebują jednak pomocy już wcześniej, a przede wszystkim – bardziej konkretnych informacji
o możliwościach i zawodach. Badanie Decyzje edukacyjno-zawodowe uczniów szkół gimnazjalnych dotyczyło doradztwa zawodowego na poziomie przejścia z edukacji w gimnazjum do szkoły ponadgimnazjalnej. Obejmowało osoby zaangażowane w proces wyboru drogi kształcenia, czyli rodziców, doradców zawodowych oraz nauczycieli.

Badanie miało charakter jakościowy, realizowano je w Tarnowie i Słupsku. Wywiady grupowe i indywidualne przeprowadzono w okresie listopad – grudzień 2014 roku. Badaniem objęci zostali: uczniowie klas II i III gimnazjum, uczniowie klas I szkół ponadgimnazjalnych,  rodzice uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych, doradcy zawodowi i nauczyciele WOS.  W sumie 135 osób.

Wyniki badania wzbogacają wiedzę o potrzebach młodzieży w klasach I–III w zakresie wyborów edukacyjno-zawodowych, pokazują wpływ rodziców, rodzeństwa i nauczycieli na te decyzje, identyfikują bariery i problemy, wskazują, co można zrobić, by lepiej pomóc młodym ludziom.

	Prezentacja wyników badania Decyzje edukacyjno-zawodowe uczniów szkół gimnazjalnych [ pobierz plik ppt ]
	Raport podsumowujący z badania Decyzje edukacyjno-zawodowe uczniów szkół gimnazjalnych [ pobierz plik pdf ]

Od I klasy do III

Moment wyboru szkoły przypada na czas intensywnego rozwoju fizycznego, emocjonalnego i poznawczego, a także na czas zmian w obszarze funkcjonowania w rodzinie i grupie rówieśniczej. W bardzo krótkim czasie młodzież przeżywa wiele intensywnych zmian.

I klasa gimnazjum to czas przede wszystkim na adaptację uczniów do nowych realiów po przejściu ze szkoły podstawowej. W II klasie kwestia wyboru szkoły ponadgimnazjalnej pojawia się głównie za sprawą środowiska rodzinnego. Przy różnych okazjach rodzice i członkowie rodziny zaczynają stawiać pytania o to, jak dziecko wyobraża sobie przyszłość. W III klasie gimnazjum następuje kumulacja zdarzeń związanych z przygotowaniami do egzaminu gimnazjalnego, wyborem szkoły, zbliżającym się rozstaniem ze społecznością szkolną, co nie sprzyja podejmowaniu decyzji o wyborze drogi edukacyjno-zawodowej.

Proces ten przebiega bardzo intensywnie i okupiony jest doświadczaniem wielu trudnych emocji o różnej intensywności.

Dopasowanie doradztwa do potrzeb odbiorców

Treść zajęć

Wyniki badania pokazują różnice w ocenie przydatności tematów zajęć zależnie od preferowanego typu szkoły. Uczniowie szkół zawodowych i techników wskazywali zdecydowanie częściej aspekt praktyczny związany z poszukiwaniem pracy, z poznaniem specyfiki lokalnego rynku pracy.

Uczniowie liceów jako ważne i konieczne wskazywali zajęcia dotyczące budowania swojej świadomości zasobów i ograniczeń. Widać potrzebę realizacji zajęć, które pozwolą im poznać swoje predyspozycje, mocne strony, podczas których nauczą się nazywać swoje umiejętności.

Niezależnie od typu preferowanej drogi kształcenia uczniowie deklarują, że potrzebują na poziomie gimnazjum „kontaktu z  zawodem”. W ramach budowania świadomości, jakie jest spektrum możliwości na rynku pracy, pojawia się konieczność tworzenia młodzieży okazji do „podejmowania prób zawodowych” – spotkań z przedstawicielami konkretnych zawodów w celu pokazania charakteru pracy oraz wiedzy, umiejętności i kompetencji umożliwiających podjęcie danego zawodu.

Forma zajęć

Z opinii uczniów i rodziców wynika, że istnieje bardzo duża potrzeba prowadzenia konsultacji doradczych, ale w zindywidualizowanej formie. Młodzież czuje, że podejście „masowe” do wszystkich uczniów podczas „godzin z doradztwa” mija się z celem, mianowicie takiego typu zajęcia nie dają możliwości uwzględnienia indywidualnych potrzeb, predyspozycji, planów, możliwości finansowych rodziny w dalszym kształceniu ucznia.

– Uczniowie pytają też, jak ktoś kto mnie nie zna, kto widzi mnie pierwszy raz, jest w stanie powiedzieć, co ja mam robić w życiu. Słowem, nie rozumieją, jaka jest rola doradcy, nie uświadamiają sobie tego, że nie podejmuje on za nich decyzji – mówiła Magdalena Kamieniecka.

Ponadto spotkanie z całą klasą uniemożliwia młodzieży wyrażać swoje dylematy w sposób dla nich bezpieczny, tak by na forum znaleźć odpowiedź na pytanie dotyczące wyboru szkoły.

Żeby system doradztwa zawodowego spełniał swoje funkcje, powinien być zorientowany także na formy gwarantujące indywidualne doradztwo.

Czas realizacji doradztwa

Potrzebny jest czas i budowie świadomości, co oznacza doradztwo edukacyjno-zawodowe. Analizy pokazują, że źle jest wykorzystywany czas szczególnie w klasie II gimnazjum, który w ocenie uczniów i nauczycieli jest „okresem bezpiecznym”, ponieważ młodzież ma za sobą trudny czas adaptacji w nowym środowisku szkolnym, a jeszcze nie jest skoncentrowana na przygotowaniach do egzaminu wieńczącego naukę w gimnazjum.

- Uczniowie często myślą, że dopiero w trzeciej klasie muszą podjąć decyzję co do swojej przyszłości – komentowała wyniki Magdalena Kamieniecka.

Rodzice wobec decyzji swoich dzieci

Okazuje się, że system wsparcia doradztwa edukacyjnego jest potrzebny nie tylko uczniom, lecz także rodzicom, którzy są zaangażowani w proces wyboru szkoły dziecka, ale czują się zagubieni. Nie mają wiedzy o rynku pracy i nie zawsze potrafią określić, w jakich zawodach ich dzieci mają szanse wykorzystać predyspozycje i dotychczas nabyte umiejętności.

– Gimnazjum to z jednej strony okres intensywnej separacji od rodziców i wzrostu znaczenia grupy rówieśniczej, a z drugiej – czas, kiedy to wsparcie rodziców jest dla młodego człowieka bardzo ważne  – wyjaśnia Magdalena Kamieniecka, prowadząca badanie. – W tym momencie w rodzinie rozgrywa się walka o usamodzielnienie tej młodej osoby, ale też o pomoc dziecku w wyborze tego, co chce ono robić w życiu. 

O ile rodzice są w stanie powiedzieć wiele o zainteresowaniach swoich dzieci, o tyle mają kłopot z określeniem, jak one mogą przełożyć się na konkretne ścieżki edukacyjne i zawodowe. Rodzice wyrażali wiele obaw i niepewności, czy to, co sugerują i podpowiadają swoim dzieciom, jest na pewno dobrym wyborem i czy z powodu braku wiedzy o innych możliwościach nie pominęli innego, ciekawego i adekwatnego kierunku.

Jednocześnie jest też grupa uczniów, których rodzice często miewają plany i oczekiwania wobec nich (nie zawsze zgodne z wizją dziecka), dlatego wskazana jest mediacja, podczas której doradca-mediator może pomóc uczniom zweryfikować swój potencjał, a rodzicom uświadomić trafność danej ścieżki edukacyjnej.

Na decyzje młodzieży wpływają rówieśnicy z kręgu towarzyskiego (część młodzieży deklaruje, że pozostanie w tym samym kręgu znajomych ma wpływ na ich decyzję), a także starsze rodzeństwo.

Podsumowanie – samodzielność czy samotność?

Przeprowadzone analizy pozwalają stwierdzić, że ważne jest, by na poziomie szkół tworzyć spójny system działania grona pedagogicznego, rodziców oraz doradców zawodowych, który wsparłby uczniów w procesie wyboru drogi edukacyjno-zawodowej. Brak spójnego systemu wsparcia uczniów skazuje wszystkich zainteresowanych na poczucie osamotnienia w podejmowanych działaniach.

W tym trudnym procesie – zarówno dotyczy to uczniów, na których spoczywa odpowiedzialność i konieczność podjęcia decyzji i dokonania wyboru, jak i rodziców, doradców edukacyjno-zawodowych oraz wychowawców, którzy z powodu braku komunikacji i wymiany informacji nie tworzą efektywnego systemu wsparcia.

Ponadto, by system wsparcia doradczego mógł działać sprawnie, doradcom potrzebna jest bliższa współpraca z całym gronem pedagogicznym w celu wymiany informacji, o dyskutowanych tematach z zakresu szeroko pojętego wyboru edukacyjnego. Poruszane zagadnienia podczas godzin wychowawczych, lekcji z wiedzy o społeczeństwie czy spotkań z doradcą zawodowym wpisują się w wątek dotyczący przyszłości edukacyjno-zawodowej uczniów. Jednak, ze względu na brak wymiany wiedzy i informacji, działania te nie tworzą spójnego programu.