Polscy uczniowie wśród najlepszych na świecie, ale nie czują się częścią szkoły

Polscy uczniowie są na drugim miejscu w Europie pod względem rozumowania matematycznego. Znajdują się w światowej czołówce w rozumieniu czytanego tekstu i w rozumowaniu w naukach przyrodniczych. Jednocześnie co trzeci piętnastolatek nie czyta książek, co i tak jest lepszym wynikiem niż w innych krajach – wynika z badania PISA 2018. Instytut Badań Edukacyjnych opublikował właśnie książkę przedstawiającą analizy rezultatów badania i przegląd wyników uczniów. Publikacja zawiera również odpowiedzi młodych Polaków na pytania dotyczące doświadczeń z lekcji języka polskiego, korzystania z urządzeń cyfrowych na lekcjach, aktywności czytelniczych czy relacji z rówieśnikami.

Co to jest PISA 2018?

Badanie PISA (Programme for International Student Assessment) pokazuje poziom i zróżnicowanie umiejętności piętnastolatków, które rozwijane są w trakcie edukacji szkolnej i poza szkołą. Organizowane jest przez międzynarodowe konsorcjum nadzorowane przez Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) oraz przedstawicieli krajów członkowskich. Jest to największe, odbywające się co trzy lata, badanie umiejętności uczniów na świecie. Polska uczestniczy w nim od samego początku, czyli od roku 2000.

W każdej edycji PISA nacisk położony jest na jedną spośród trzech dziedzin: rozumowanie matematyczne, rozumienie czytanego tekstu lub rozumowanie w naukach przyrodniczych. W badaniu PISA 2018 dziedziną wiodącą było rozumienie czytanego tekstu.

W 2018 r. w badaniu uczestniczyło 79 krajów i regionów, a liczba przebadanych uczniów przekroczyła 660 tys. Polskę reprezentowało 5653 młodych Polaków z 227 szkół. Polską edycję badania przeprowadził zespół naukowców z Instytutu Badań Edukacyjnych, a finansowanie zapewniło Ministerstwo Edukacji Narodowej.  

Główne wyniki PISA 2018

W dziedzinie rozumienia czytanego tekstu średni wynik polskich uczniów wyniósł 512 punktów i był to jeden z najwyższych wyników na świecie. Dużo lepsze rezultaty uzyskali tylko uczniowie z krajów azjatyckich – Chin i Singapuru, a także uczniowie z Estonii, Kanady i Finlandii. Wynik polskich piętnastolatków był zbliżony do wyników uczniów z Korei Południowej i Szwecji, ale znacznie lepszy od wyników uczniów z Czech, Niemiec, Francji czy Rosji.  

Dobry wynik można wiązać z tym, że na lekcjach języka polskiego, ale też na egzaminach zewnętrznych, dużo uwagi poświęca się umiejętności rozumienia tekstu i jego interpretacji. Jednocześnie w polskich szkołach rzadziej niż w innych krajach korzysta się na lekcjach z urządzeń cyfrowych i rzadko czyta się teksty umieszczone na nośnikach cyfrowych.

W dziedzinie rozumowania matematycznego polscy piętnastolatkowie uzyskali 516 punktów, o 27 punktów więcej niż średnia dla krajów OECD. Najlepsze wyniki osiągnęli uczniowie z Azji, m.in. z Chin, Singapuru, a także Makao, Hongkongu, Japonii i Korei Południowej. Oprócz krajów azjatyckich Polskę istotnie wyprzedza tylko jedno państwo europejskie: Estonia. Wyniki nieodróżnialne statystycznie od wyniku polskich uczniów uzyskali piętnastolatkowie z Holandii, Szwajcarii i Kanady.

W rozumowaniu w naukach przyrodniczych polscy uczniowie zdobyli średnio 511 punktów, co plasuje ich na 3. miejscu wśród krajów UE. Wynik ten był o 22 punkty wyższy od średniej dla OECD. Wynik młodych Polaków był zbliżony do wyników piętnastolatków z Hongkongu, Tajwanu, Nowej Zelandii, Słowenii i Wielkiej Brytanii – różnice między Polską a tymi krajami były nieistotne statystycznie.

Dobrostan i klimat szkoły

Badanie PISA to nie tylko pomiar umiejętności uczniów – można w nim znaleźć odpowiedzi na pytania związane z klimatem szkoły, poczuciem przynależności do niej, a nawet podejściem młodzieży do życia.  

Ponad 60% polskich piętnastolatków deklaruje, że dobrze wie, co nadaje ich życiu sens oraz że ich egzystencja ma wyraźny sens i cel. Podobny odsetek uczniów (62%) jest zadowolonych z życia, choć tu widać wyraźną różnicę między chłopcami (74%) a dziewczętami (54%) – była to jedna z największych różnic wśród badanych krajów. Podobnie jak w innych krajach, odsetek ten jest kilka punktów procentowych niższy niż w 2015 r.

Polscy piętnastolatkowie rzadziej niż ich rówieśnicy z OECD deklarują, że bardziej się starają, gdy współzawodniczą z innymi. Na podobnym poziomie kształtują się odsetki uczniów lubiących pracować w sytuacjach wymagających rywalizacji i uważających za ważne wykonywanie zadań lepiej od innych (ok. 62% polskich piętnastolatków). Ponad jedna trzecia uczniów nie czuje się dobrze, rywalizując z innymi i nie uważa za istotne bycie lepszym od innych.

Ciekawie wyglądają odpowiedzi polskich uczniów dotyczące przyszłości po zakończeniu edukacji. Jedynie 25% polskich respondentów uważa, że staranie się w szkole jest pomocne w zdobyciu dobrej pracy (więcej o 10 punktów procentowych niż średnio w OECD), a 11% uważa ciężką pracę za pomocną w dostaniu się na uczelnię.

Jednym z kluczowych wyznaczników klimatu szkoły jest poczucie przynależności do szkoły. Wynik dla Polski jest bardzo niski – 15 miejsce od końca na 79 krajów biorących udział w badaniu.

Odpowiedzi polskich uczniów dotyczące dobrostanu i klimatu szkoły pokazują, jak wiele wyzwań stoi jeszcze przed polską szkołą. Oczywiście na samopoczucie uczniów nie wpływa jedynie to, co dzieje się w szkole, a wychowanie nie jest wyłącznie zadaniem nauczycieli. Ale to w szkole spędzają uczniowie większą część dnia i to szkoła jest tym miejscem, gdzie mogą uczyć się współpracy i nabyć kompetencje społeczne i emocjonalne, które będą bardzo potrzebne w ich dalszej nauce i radzeniu sobie w dorosłym życiu – mówi dr Michał Sitek, kierownik Zespołu Badań Międzynarodowych IBE.

Więcej informacji, w tym całościowy raport PISA 2918, mapy prezentujące wyniki, infografiki oraz broszury szczegółowo opisujące wyniki dostępne są na stronie: www.pisa.ibe.edu.pl.