DOI: 10.24131/3724.250102
Abstract
Although average differences in mathematical performance between men and women are generally small or statistically insignificant, these outcomes are strongly influenced by socio-cultural factors rather than innate ability (OECD, 2020; Hyde, 2014; Else-Quest et al., 2010).This article presents a four-dimensional theoretical model of factors shaping students’ educational preferences in the context of STEM. Rather than attributing engagement in STEM solely to mathematical ability, the model emphasizes the interplay of motivational, identity-related, socio-cultural, and contextual influences—such as gender, teaching practices, and family attitudes—within which mathematical self-efficacy plays an important but not exclusive role. Particular attention is paid to the role of gender stereotypes in the perception of mathematical abilities, the influence of creative teaching strategies on interest in science and the importance of expectancy- value theory (EVT) in shaping educational decisions. The article emphasizes the need for further research on these factors, especially in the Polish educational context, where traditional beliefs about the division of gender roles in science persist.
Czterowymiarowy model teoretyczny czynników kształtujących preferencje uczniów w kontekście STEM
Streszczenie
Chociaż przeciętne różnice w osiągnięciach matematycznych między kobietami a mężczyznami są na ogół niewielkie lub statystycznie nieistotne, wyniki te są w dużym stopniu kształtowane przez czynniki społeczno-kulturowe, a nie przez wrodzone zdolności (OECD, 2020; Hyde, 2014; Else-Quest i in., 2010). Niniejszy artykuł przedstawia teoretyczny czterowymiarowy model czynników kształtujących preferencje edukacyjne uczniów w kontekście STEM. Model ten, zamiast przypisywać zaangażowanie w STEM wyłącznie zdolnościom matematycznym, podkreśla znaczenie współoddziaływania motywacyjnych, tożsamościowych, społeczno-kulturowych i kontekstualnych uwarunkowań takich jak płeć, praktyki dydaktyczne czy postawy rodzinne. Poczucie samoskuteczności matematycznej odgrywa wśród nich istotną, lecz nie wyłączną rolę. Szczególną uwagę poświęcono znaczeniu stereotypów płciowych w postrzeganiu zdolności matematycznych, wpływowi twórczych strategii nauczania na zainteresowanie naukami ścisłymi oraz znaczeniu teorii oczekiwania-wartości (EVT) w kształtowaniu decyzji edukacyjnych. Artykuł podkreśla potrzebę prowadzenia dalszych badań nad tymi czynnikami, zwłaszcza w polskim kontekście edukacyjnym, gdzie wciąż utrzymują się tradycyjne przekonania dotyczące podziału ról płciowych w naukach ścisłych.