W artykule podjęto problem kryteriów doboru odpowiedniej metodologii badawczej i adekwatności podejść badawczych w pedagogice. Adekwatny dobór może zadecydować o sukcesie i ogólnej jakości badań, dlatego też wskazuje się nie tylko na tradycyjne i klasyczne podejścia badawcze, ale także na możliwość i konieczność uwzględnienia potrzeby zmiany oraz „wychowywania” badaczy do zmiany w stosowaniu metodologii badawczych. Wychodzi się od podstawowych kryteriów wyprowadzanych z uwzględnienia trzech obszarów badania rzeczywistości edukacyjnej: sfery faktów (pedagogika empiryczna), sfery działania (pedagogika prakseologiczna) i sfery wartości (pedagogika hermeneutyczna), które dalej można rozpatrywać w trzech perspektywach: antropologicznej, ontologicznej i aksjologicznej. Takie ujęcie, nazwane przez Janusza Gniteckiego „trynitarnym i asymetrycznym uspójnieniem”, pozwala na zastosowanie – obok klasycznych podejść, stanowiących kontynuację wypracowanej historycznie, sprawdzonej i bogatej tradycji badań – również bardziej adekwatnych metod.
Ich poszukiwanie odbywa się z wykorzystaniem:
- kryterium sfery faktów danych, zadanych i wartościowanych,
- kryterium horyzontalnego (kręgów środowiskowych, instytucji oraz ich form wychowania z intencjonalną i nieintencjonalną działalnością wychowawczą),
- kryterium wertykalnego (rozwojowego i uwzględniającego fazy rozwoju człowieka)
- kryterium problemowego (spełnianego przez podążanie za problemami badawczymi).
Rozważając problemy metodologiczne jako rozpostarte między kontynuacją a zmianą, przez spójnik „i” wskazuje się na potrzebę uwzględnienia obu podejść z umiejętnym stosowaniem standaryzowanych metod i technik badań pedagogicznych (kontynuacja) oraz otwartością na zmianę i nowatorskie podejście jako swoistą wartość dodaną do uzyskanych już danych. Można też odwrotnie: prowadzić nowatorskie badania, a następnie sięgać po badania standaryzowane w celu rozpoznania novum wobec dotychczasowych osiągnięć badaczy.
