Kwartalnik Edukacja 01/2022

W niniejszym artykule przedstawimy zagadnienie wartości podstawowych niezbędnych dla funkcjonowania społeczeństw współczesnych, gwarantujących rozwój społeczeństwa demokratycznego i obywatelskiego. Omówimy najpierw pojęcie wartości podstawowych w socjologii i w katolickiej nauce społecznej, a następnie wartości podstawowe jako fakt społeczny (narracja socjologiczna). Wartości podstawowe jako ogólne, ponadczasowo wiążące zasady budują polityczne ramy funkcjonowania poszczególnych państwa, stanowią (prawny) fundament demokracji i obywatelskości oraz dobra wspólnego. Natomiast w życiu społecznym wyłaniają się kształty, w jakich te wartości urzeczywistniają się.

W artykule przedstawiono przegląd międzynarodowych badań porównawczych w zakresie edukacji obywatelskiej realizowanych od lat 70. przez Międzynarodowe Stowarzyszenie Mierzenia Osiągnięć Szkolnych (IEA). W artykule zaprezentowano podstawowe informacje na temat poszczególnych edycji, krótką historię ich rozwoju, a także wyzwania, z którymi wiąże się realizacja badań porównawczych w tym właśnie obszarze. Szczególny nacisk położono na badanie ICCS – International Civic and Citizenship Study – którego trzecia edycja była realizowana w 2022 roku. Przybliżone zostały niektóre z wyników z wcześniejszych edycji tego badania prowadzonego m.in. w Polsce. Badanie pokazuje duże zróżnicowanie umiejętności uczniów wewnątrz uczestniczących krajów i między krajami. Chociaż szczególnie istotne z perspektywy osiągnięć uczniów okazały się czynniki społeczno-ekonomiczne związane ze środowiskiem domowym uczniów, to w badaniach zidentyfikowano także czynniki powiązane z osiągnięciami z poziomu szkoły i procesów edukacyjnych. Dane dotyczące rozumienia przez uczniów zagadnień związanych z edukacją obywatelską oraz ich postaw i zachowań obywatelskich dają badaczom szerokie możliwości prowadzenia wtórnych analiz.

W części teoretycznej artykułu przedstawiono istotę obywatelskości dziecka w ujęciu relacji społecznej pomiędzy dorosłymi a dziećmi oraz kreowaną społeczną pozycją dziecka jako partnera dorosłego w procesach społecznego decydowania. W części empirycznej przedstawiono założenia metodologiczne badań przeprowadzonych wśród dzieci w wieku 6–7 lat uczęszczających do kilku przedszkoli na terenie woj. lubelskiego. Celem badań było zdiagnozowanie poziomu umiejętności społecznych dzieci w wybranej grupie wiekowej (N=111) z uwzględnieniem zmiennych, takich jak płeć, wiek i miejsce zamieszkania. Wyniki badań pokazały różnice istotne statystycznie w poziomie umiejętności społecznych dzieci z uwzględnieniem płci. U niektórych dzieci stwierdzono brak ukształtowanych umiejętności społecznych, których deficyt może negatywnie wpływać na budowanie relacji interpersonalnych. Tym samym zarekomendowano w stosunku do tych dzieci podjęcie działań interwencyjnych, aby zapobiec dalszemu pogłębianiu tych deficytów.