Fenomenografia to strategia badawcza opracowana w latach 70. na Uniwersytecie w Göteborgu przez zespół badaczy pod kierunkiem Ference’a Martona. Niniejsza praca jest studium empirycznym poświęconym wyłonieniu i opisaniu różnych sposobów doświadczania przez ludzi zjawisk (fenomenów) ze świata zewnętrznego, zwłaszcza zjawisk edukacyjnych. Jej główny cel polega na ukazaniu przydatności perspektywy fenomenograficznej w badaniach dziecięcych doświadczeń metapoznawczych rozumianych jako zespół sądów, przekonań i ocen wyniesiony z sytuacji uczenia się. Na przykładzie wybranych obszarów doświadczeń metapoznawczych (takich jak dziecięce konceptualizacje umysłu) przedstawione zostaną: zasady planowania wywiadu z dziećmi, możliwości wykorzystania rysunku jako specyficznej formy wypowiedzi dziecięcej, a także trudności i wątpliwości pojawiające się w procesie analizy i kodowania zebranych danych empirycznych. Omówiona zostanie także rola wiedzy niejawnej, intuicyjnej, nienazwanej jako ważnego obszaru doświadczeń metapoznawczych, które podczas spotkania i rozmowy z badaczem mają szansę na skrystalizowanie i przeniesienie w obszar świadomej refleksji dziecka. Tekst adresowany jest szczególnie do tych badaczy zainteresowanych badaniem sposobów, w jaki dzieci postrzegają i konceptualizują świat mentalny.

Prezentowane opracowanie dotyczy tezy o najważniejszym dążeniu człowieka z punktu widzenia optymalnego funkcjonowania, czyli urzeczywistnianiu posiadanych potencjalności z uwagi na potrzebę rozwijania zdolności i zaangażowania w różnorodne aktywności. Przedmiot opracowania stanowią twórcze zasoby podmiotowe – ich potencjał i (samo)realizacja. Przyjęta perspektywa zasobów podmiotowych wyznacza pozytywny model rozwoju człowieka. Wiąże się on z postulatami rozwijania edukacji pozytywnej nakierowanej na wspieranie zasobów twórczych człowieka, a także budowania programów wychowania w klimacie protwórczości i prozdolności. Pozytywna perspektywa zasobów wpisuje się w nurt pedagogiki pozytywnej (pozytywnego rozwoju).

Artykuł dotyczy zastosowania metody opartej na sztuce, tzw. ABR (Arts-Based Research), w badaniach opinii studentów na temat przestrzeni twórczej na uczelni. Projekt, realizowany przez cztery badaczki, był prowadzony wśród studentów pedagogiki w czasie nauki zdalnej wymuszonej pandemią koronawirusa w ramach zajęć z przedmiotu pedagogika twórczości. Uczestnicy badań mieli za zadanie przedstawić wyobrażoną przez siebie idealną do działań twórczych przestrzeń, którą chcieliby mieć do dyspozycji na uczelni, na dwa sposoby: niewerbalnie (poprzez pracę plastyczną – właściwe ABR) oraz werbalnie – za pomocą opisu (uzupełnienie). W artykule opisujemy proces konceptualizacji projektu, jego realizację oraz mocne i słabe strony metody ABR z punktu widzenia osób zaangażowanych w jej implementację. Na tej podstawie formułujemy wnioski dotyczące zastosowania metody w badaniach społecznych z zakresu pedagogiki. ABR uwypukla cechy wspólne nauki i sztuki, traktując je jako pokrewne aktywności człowieka. Wpisuje się w najnowsze tendencje w badaniach społecznych, zgodnie z którymi poprawność metodologiczna i jednoznaczność procedury są podrzędne względem celu badań i potrzeby refleksyjności prowadzącej do uzyskania wartościowych poznawczo wniosków. Opisywany projekt potwierdza dużą wartość poznawczą tej procedury. Owocuje wartościowymi spostrzeżeniami, które oprócz walorów poznawczych mają potencjał generowania zmiany społecznej. Obecnie praktyka ABR napotyka na problemy związane z przyzwyczajeniami zarówno uczestników badań, jak i całego środowiska naukowego. Jej upowszechnienie wymaga podążania w stronę otwartości metodologicznej, poznawczej pokory i twórczego podejścia do uprawiania nauki.

Celem artykułu jest prezentacja doświadczeń ewaluacyjnych Instytutu Geofizyki Polskiej Akademii Nauk (IGF PAN) związanych z realizacją nieformalnego projektu dla uczniów w zakresie wsparcia kompetencji STEM o nazwie „EDU- -ARCTIC – Innovative educational program attracting young people to natural sciences and polar research”. W pracy zaprezentowano krótką charakterystykę IGF PAN, istotę projektu pilotażowego, merytoryczne elementy właściwego projektu oraz proces i wyniki ewaluacji. W części „Dyskusja” przedstawiono kilka rekomendacji dla realizacji podobnych inicjatyw. Wskazano m.in. znaczenie zdefiniowania w projekcie tematu wiodącego, wpływ przekonań edukatorów i realizatorów o specyfice kompetencji STEM, istotność doboru właściwych instytucji partnerskich oraz konieczność uwzględnienia rodziców jako ważnego źródła wsparcia w rozwijaniu kompetencji.

Celem artykułu jest zaprezentowanie praktyki rozwijania umiejętności badawczych przyszłych magistrów pedagogiki w trakcie zajęć z przedmiotu metody badań jakościowych. Tekst składa się z czterech części. W części pierwszej omówione zostały różne sposoby rozumienia obecności badań naukowych w procesie kształcenia studentów. W części drugiej ukazano argumenty przemawiające za wyborem koncepcji research-based learning jako kluczowej w kontekście analizowanej praktyki łączenia badań naukowych z procesem rozwijania kompetencji badawczych studentów. Następnie zaprezentowane zostały podstawowe założenia przedmiotu metody badań jakościowych. Zwrócono uwagę na cele, treści przedmiotu i efekty kształcenia. W sposób szczegółowy pokazano specyfikę prowadzenia zajęć dydaktycznych. Ukazano także rolę nauczyciela akademickiego w procesie rozwijania umiejętności badawczych studentów. Artykuł wieńczy podsumowanie, w którym przedstawiono wnioski i refleksje wynikające z realizacji zajęć zgodnie z koncepcją research-based learning.

Zamiarem autora jest krótkie przedstawienie kilku wybranych koncepcji kreatywności metodologicznej, które próbują zerwać z powszechną w badaniach społecznych i pedagogicznych praktyką schematycznego powielania nie tylko metod badań, ale również problemów badawczych. Autor kolejno przedstawia koncepcje twórczych metod badań angielskiej badaczki Helen Kary, kreatywności w badaniach jakościowych Krzysztofa Koneckiego, a na końcu własną koncepcję kreatywności metodologicznej rozumianej jako przejaw postawy twórczej (twórczej ideacji – pomysłowości) we wszystkich trzech etapach pracy badawczej. Formułuje również kilka warunków rozwijania tej złożonej kompetencji, która jego zdaniem pomoże nadać badaniom pedagogicznym i raportom z tych badań istotnych cech dzieł prawdziwie twórczych: oryginalności, heurystycznej płodności i użyteczności.

Artykuł poświęcony jest zagadnieniu pobierania prób w badaniach obserwacyjnych oraz reprezentatywności tych prób w stosunku do populacji pod względem charakterystyk będących przedmiotem badań. Celem artykułu jest zaprezentowanie zmienności w zakresie konceptualizacji tych zagadnień mającej konsekwencje również w obszarze badań pedagogicznych. W artykule odwołano się do klasycznych wykładni opublikowanych w literaturze krajowej i zagranicznej oraz zaprezentowano przykłady i symulację obrazujące konceptualne różnice i podobieństwa. W rezultacie zaproponowano wykorzystywanie istniejących lub tworzenie nowych podejść integracyjnych.

Badania nad doświadczeniami współczesnej rodziny powinny być adekwatne do jej zróżnicowanych obliczy. Muszą uwzględniać nowe zjawiska w sferze życia codziennego i prezentować otwarty, refleksyjny charakter analiz. Analizy takie powinno charakteryzować odrzucenie normatywności, moralizowania, krytykowania, stygmatyzowania, stereotypowego postrzegania specyfiki rodzinnych doświadczeń. Dlatego uczynienie przedmiotem badań doświadczeń, które w stereotypowym postrzeganiu mają niekorzystne konsekwencje (np. wynikająca z migracji tzw. niepełność rodzin) może stanowić swoistą pułapkę dla badaczy i prowadzonego przez nich procesu badawczego. W pułapce tej mogą znaleźć się także osoby badane jako reprezentanci dominującej narracji wokół nienormatywnych doświadczeń ich rodzin.

W artykule podjęto problem kryteriów doboru odpowiedniej metodologii badawczej i adekwatności podejść badawczych w pedagogice. Adekwatny dobór może zadecydować o sukcesie i ogólnej jakości badań, dlatego też wskazuje się nie tylko na tradycyjne i klasyczne podejścia badawcze, ale także na możliwość i konieczność uwzględnienia potrzeby zmiany oraz „wychowywania” badaczy do zmiany w stosowaniu metodologii badawczych. Wychodzi się od podstawowych kryteriów wyprowadzanych z uwzględnienia trzech obszarów badania rzeczywistości edukacyjnej: sfery faktów (pedagogika empiryczna), sfery działania (pedagogika prakseologiczna) i sfery wartości (pedagogika hermeneutyczna), które dalej można rozpatrywać w trzech perspektywach: antropologicznej, ontologicznej i aksjologicznej. Takie ujęcie, nazwane przez Janusza Gniteckiego „trynitarnym i asymetrycznym uspójnieniem”, pozwala na zastosowanie – obok klasycznych podejść, stanowiących kontynuację wypracowanej historycznie, sprawdzonej i bogatej tradycji badań – również bardziej adekwatnych metod.

Aktualny numer kwartalnika EDUKACJA

Edukacja 01 2023 okladka

Metoda ABR w badaniu opinii studentów na temat przestrzeni twórczej na uczelni – przedstawienie projektu badawczego

  • Magdalena Sasin, Martyna Justyńska, Anna Majewska-Owczarek, Monika Modrzejewska-Świgulska