Fenomenografia to strategia badawcza opracowana w latach 70. na Uniwersytecie w Göteborgu przez zespół badaczy pod kierunkiem Ference’a Martona. Niniejsza praca jest studium empirycznym poświęconym wyłonieniu i opisaniu różnych sposobów doświadczania przez ludzi zjawisk (fenomenów) ze świata zewnętrznego, zwłaszcza zjawisk edukacyjnych. Jej główny cel polega na ukazaniu przydatności perspektywy fenomenograficznej w badaniach dziecięcych doświadczeń metapoznawczych rozumianych jako zespół sądów, przekonań i ocen wyniesiony z sytuacji uczenia się. Na przykładzie wybranych obszarów doświadczeń metapoznawczych (takich jak dziecięce konceptualizacje umysłu) przedstawione zostaną: zasady planowania wywiadu z dziećmi, możliwości wykorzystania rysunku jako specyficznej formy wypowiedzi dziecięcej, a także trudności i wątpliwości pojawiające się w procesie analizy i kodowania zebranych danych empirycznych. Omówiona zostanie także rola wiedzy niejawnej, intuicyjnej, nienazwanej jako ważnego obszaru doświadczeń metapoznawczych, które podczas spotkania i rozmowy z badaczem mają szansę na skrystalizowanie i przeniesienie w obszar świadomej refleksji dziecka. Tekst adresowany jest szczególnie do tych badaczy zainteresowanych badaniem sposobów, w jaki dzieci postrzegają i konceptualizują świat mentalny.
Fenomenografia to studium empiryczne, którego celem jest wyodrębnienie i opisanie ograniczonej liczby jakościowo różnych sposobów doświadczania, konceptualizowania, rozumienia, postrzegania i odczuwania zjawisk oraz aspektów otaczającej człowieka rzeczywistości (Marton, Booth, 1997; Kubinowski, 2010; Richardson, 1999). Co ciekawe, pomimo wyjątkowych, odróżniających ją od innych strategii badawczych założeń metodologicznych fenomenografia nie jest definiowana w podręcznikach jako metoda w ścisłym tego słowa znaczeniu – „jest to raczej droga – podejście do – identyfikowania, formułowania i zmagania się z pewnym rodzajem problemów badawczych, specjalizacja skoncentrowana szczególnie na problemach związanych z uczeniem się i rozumieniem w warunkach edukacyjnych” (Marton, Booth 1997, loc. 2672). Tym, co czyni fenomenografię szczególnie użyteczną w badaniach edukacyjnych, są oferowane przez nią możliwości wejrzenia ze zrozumieniem w zjawiska i procesy mentalne niedostępne bezpośredniej obserwacji, a kluczowe dla przebiegu procesu uczenia się. Fenomenografia bywa często łączona z fenomenologią, czasami wręcz uważana za jej praktyczną egzemplifikację i zastosowanie (Szkudlarek, 1997; por. Richardson, 1999). Wydaje się jednak, że można ją uznać co najwyżej za daleką krewną fenomenologii (Szkudlarek, 1997), ponieważ jej główne założenia epistemologiczne zostały sformułowane ex post, a nie wyprowadzone w sposób teoretyczny z fenomenologii. Wspólnym mianownikiem jest tu przede wszystkim uznanie za przedmiot badań ludzkiej świadomości i obecnych w jej ramach form czy sposobów doświadczania świata przez podmiot, tzw. perspektywa drugiego rzędu – w odróżnieniu od perspektywy pierwszego rzędu, której celem jest bezpośredni opis rzeczywistości (Marton, Booth, 1997). Niemniej jednak te dwa metodologie raczej więcej dzieli niż łączy (Marton, 1981).
