Badanie PIRLS zainicjowało Międzynarodowe Stowarzyszenie Mierzenia Osiągnięć Szkolnych (IEA). Za przeprowadzenie badania odpowiada Międzynarodowe Centrum Badawcze TIMSS i PIRLS w Szkole Edukacji i Rozwoju Człowieka im. Carolyn i Petera Lynchów w Koledżu Bostońskim. PIRLS mierzy umiejętności uczniów z zakresu rozumienia czytanego tekstu. Badanie przeprowadzane jest od 2001 roku co pięć lat. Polska uczestniczy w nim od 2006 roku. 

W badaniu mierzy się umiejętności uczniów w czwartym edukacji szkolnej, przy czym średni wiek uczniów w momencie badania nie może być niższy niż 9,5 roku. W Polsce w latach 2006 i 2011 badano uczniów klasy 3, od 2016 roku badani są uczniowie klasy 4.

Badanie realizowane jest na reprezentatywnej, losowej próbie uczniów. Dobór próby odbywa się dwustopniowo – najpierw losowane są szkoły, a następnie z tych szkół konkretne oddziały klasowe. Do badania zapraszani są wszyscy uczniowie z wylosowanych oddziałów. Uczniowie w szkole rozwiązują zestawy zadań dotyczących tekstów użytkowych i literackich, a następnie wypełniają ankiety. W badaniu w poszczególnych krajach uczestniczy zwykle ok. 150 szkół i ok. 4–5 tysięcy uczniów. 

Obok wiedzy i umiejętności przedmiotem badania jest szereg zagadnień kontekstowych, odnoszących się m.in. do opinii i postaw uczniów, ich środowiska domowego i doświadczeń edukacyjnych, opinii i doświadczeń nauczycieli, procesów nauczania na poziomie klasy i szkoły, zasobów i organizacji pracy szkoły. Dane dotyczące tych zagadnień zbierane są za pomocą ankiet wypełnianych przez uczniów, dyrektorów wylosowanych do badania szkół, nauczycieli języka ojczystego (z badanych oddziałów klasowych), a także rodziców uczniów. 

W Polsce w badaniu PIRLS dotychczas korzystano z narzędzi w wersji papierowej. PIRLS 2026 będzie pierwszą edycją, w której Polska weźmie udział w badaniu w wersji komputerowej. 

Dwie pierwsze edycje badania PIRLS w Polsce (w latach 2006 i 2011) przeprowadził zespół pracowników Centralnej Komisji Egzaminacyjnej. Za kolejne badania odpowiada Instytut Badań Edukacyjnych, który prowadzi badanie na zlecenie Ministerstwa Edukacji Narodowej. Badanie PIRLS 2026 prowadzone jest w ramach projektu „Przygotowanie i realizacja międzynarodowych badań edukacyjnych w obszarze kompetencji kluczowych”, finansowanego z Funduszy Europejskich dla Rozwoju Społecznego (FERS).

Liczba krajów i regionów uczestniczących w kolejnych edycjach badania PIRLS zmieniała się. W pierwszej edycji w 2001 roku w badaniu czwartoklasistów brało udział 37 krajów i regionów, a w ostatniej – PIRLS  2021 – 65 krajów i regionów.

Więcej informacji: na stronie badania w Polsce, na stronie IEA oraz na stronie Międzynarodowego Centrum Badawczego TIMSS i PIRLS.