Wspieranie dostępności edukacji dla dzieci i młodzieży

W części pierwszej opracowania przedstawiamy aktualny stan badań nad wpływem technologii cyfrowych na zdrowie psychiczne, rozwój społeczny i emocjonalny uczniów. Zgromadzone dane oraz analizy pomagają zrozumieć skalę problemu i mechanizmy psychologiczne stojące za zagrożeniami cyfrowymi. W części drugiej wyniki diagnozy przełożono na praktyczne wskazówki dla nauczycieli i wychowawców. Pokazujemy, jak wdrożyć zasady, które pozwolą młodym ludziom mądrze korzystać z technologii, a także jak wesprzeć w tym rodziców. W części trzeciej zaprezentowano konkretne narzędzia i rozwiązania wspierające nauczycieli w ich pracy z dziećmi i rodzicami w tworzeniu zdrowych relacji z technologią. W publikacji Czytelnicy odnajdą nie tylko aktualne wyniki badań dotyczących wpływu świata online na zdrowie psychiczne i rozwój młodych ludzi, ale także gotowe narzędzia i inspiracje do pracy wychowawczej i dydaktycznej oraz wspierania rodziców – od planowania zdrowych nawyków do przeciwdziałania dezinformacji i świadomego wykorzystywania sztucznej inteligencji w nauczaniu. Wierzymy, że takie podejście nie tylko pomoże lepiej zrozumieć cyfrowy świat młodych ludzi, lecz również umożliwi skuteczniejsze przeciwdziałanie zagrożeniom i wykorzystanie technologii jako narzędzia wspierającego rozwój i edukację.

W Polsce zainteresowanie projektowaniem uniwersalnym (ang. universal design for learning – UDL) rośnie, choć jego wdrażanie ma nadal charakter punktowy. Nauczyciele coraz częściej poszukują narzędzi i strategii dydaktycznych, które pozwolą na skuteczne nauczanie zróżnicowanych zespołów, gdyż taka jest konfiguracja osób uczących się w klasie (kilkoro uczniów z orzeczeniami, kilkoro z opiniami i duża grupa mająca szczególne potrzeby – bez ich formalnego zidentyfikowania w postaci dokumentu z poradni psychologiczno-pedagogicznej). Zasady UDL sprzyjają planowaniu zajęć dostosowanych do indywidualnych możliwości i preferencji uczniów z uwzględnieniem ich zespołowego uczenia się i dzielenia wspólnego pola uwagi podczas zajęć. Wprowadzenie tej metodyki działania do szkół wymaga jednak systemowej zmiany w postaci: szkolenia kadry pedagogicznej, wsparcia metodycznego, dostępu do materiałów dydaktycznych zgodnych z zasadami projektowania uniwersalnego oraz zaangażowania dyrekcji i organów prowadzących szkoły. Te muszą jednak być wsparte odpowiednią postawą otwartości – zrozumienia zasad samego modelu, a także potrzeb i wyzwań, na jakie UDL stara się odpowiedzieć. Między innymi tym zagadnieniom poświęcony jest raport z badań przeprowadzonych przez ekspertów IBE PIB w okresie od stycznia do czerwca 2024 roku, prezentowany w niniejszej publikacji.

Ekspertyza Lęk przed matematyką – charakterystyka, uwarunkowania, interwencje autorstwa Moniki Szczygieł, Niny Bażeli i Tomasza Knopika przedstawia obecny stan wiedzy na temat lęku przed matematyką dzieci, młodzieży i dorosłych w polskim kontekście edukacyjnym. Opisuje i analizuje indywidualne oraz środowiskowe uwarunkowania oraz psychologiczną charakterystykę tego zjawiska. Zawarto w niej również przegląd aktualnego stanu badań nad skutecznymi interwencjami mającymi na celu redukcję lęku przed matematyką, a także opis działań profilaktycznych – zapobiegających jego pojawieniu się.

Celem przeprowadzonego badania była analiza potrzeb nauczycieli i specjalistów, w tym kadry zarządzającej szkół i placówek doskonalenia nauczycieli, w zakresie zasobów dydaktycznych i metodycznych dostosowywanych do zróżnicowanych potrzeb dzieci i młodzieży. W badaniu podjęto próbę uzupełnienia wiedzy na temat zasobów dydaktycznych i metodycznych, z których korzystają praktycy bezpośrednio pracujący z dziećmi i młodzieżą, a także opinii kadr systemu oświaty dotyczących brakujących materiałów w ogólnodostępnych zasobach edukacyjnych. Pytania zawarte w kwestionariuszu ankiety dotyczyły zarówno kwestii związanych z przygotowaniem się do prowadzenia zajęć, jak i zapewnienia różnorodnych dostępnych merytorycznie i cyfrowo materiałów, które mogą być wykorzystane w procesie edukacyjnym. Ponadto istotne było poznanie potrzeb w zakresie oznakowania materiałów w celu ich łatwego wyszukiwania przez nauczycieli i specjalistów.

Wyniki przeprowadzonego badania ankietowego posłużą do dalszych działań zaplanowanych w projekcie, ukierunkowanych na wsparcie nauczycieli i specjalistów w bezpośredniej pracy z uczniami ze zróżnicowanymi potrzebami edukacyjnymi i rozwojowymi. Działania te obejmują w szczególności dokonanie przeglądu obecnych zasobów, wybór najbardziej wartościowych materiałów dydaktycznych i metodycznych oraz wprowadzenie zmian w materiałach w oparciu o wiedzę o projektowaniu uniwersalnym i racjonalnych usprawnieniach. Opracowanie dostosowań ma umożliwić wykorzystanie wyżej wymienionych materiałów na różnych etapach oceny funkcjonalnej i w pracy z uczniami.

Część pierwsza – Jak wspierać uczniów ze zróżnicowanymi potrzebami edukacyjnymi w wyborach edukacyjno-zawodowych? – jest przeznaczona przede wszystkim dla nauczycieli, specjalistów, doradców zawodowych i rodziców. Zawiera zbiór zagadnień dotyczących wspierania ucznia ze zróżnicowanymi potrzebami, w tym z niepełnosprawnościami, w planowaniu własnej ścieżki oraz podejmowaniu wyborów edukacyjno-zawodowych – w domu i w szkole – w oparciu o aktualną podstawę prawną i rekomendacje dotyczące tworzenia inkluzyjnego środowiska edukacyjnego.
Część druga – Co dalej po szkole podstawowej? Możliwości dalszego kształcenia – jest przeznaczona dla rodziców i uczniów, ale może być przydatna także dla nauczycieli. Zebrano w niej ogólnie dostępne, istotne informacje na temat różnych typów szkół i placówek edukacyjnych w Polsce oraz możliwości doskonalenia umiejętności i zdobywania kwalifikacji zawodowych. Wyszczególniono w niej ścieżki edukacyjne dla uczniów z różnymi typami niepełnosprawności.
Część trzecia – Podróż absolwenta – to propozycja dla uczniów, zawierająca praktyczne narzędzia pomocne w samodzielnym planowaniu ścieżki edukacyjno-zawodowej.
Informator – to zestawienie wybranych źródeł informacji przydatnych dla uczniów, rodziców i doradców zawodowych w wyszukiwaniu opisów zawodów oraz ofert edukacyjnych i szkół kształcących w danym zawodzie. Informator może być pomocny w planowaniu ścieżki edukacyjno-zawodowej. Ze względu na informacyjny charakter publikacji nie opisujemy konkretnych narzędzi, pozostawiając ich wybór odbiorcom, wskazując jedynie wybrane źródła, z których użytkownicy mogą bezpłatnie skorzystać.

Publikacja omawia kwestie związane z doborem i zastosowaniem metod nauczania w celu wspierania efektywności procesu edukacyjnego. Podkreśla znaczenie synergii między metodami nauczania a metodami uczenia się. Wskazuje na konieczność indywidualnego podejścia do uczniów oraz rozwijania autentycznych relacji edukacyjnych, by stworzyć odpowiednią atmosferę sprzyjającą nauce.