PIRLS 2021. Wkrótce poznamy wyniki polskich uczniów

Czym jest PIRLS

Międzynarodowe Badanie Postępów Biegłości w Czytaniu to międzynarodowy, cykliczny program pomiaru osiągnięć szkolnych uczniów. Badanie jest realizowane co pięć lat (pierwsza edycja przeprowadzona była w 2001 roku) i jest jednym z największych na świecie projektów badawczych dotyczących osiągnięć edukacyjnych. Badanie jest organizowane przez Międzynarodowe Stowarzyszenie Mierzenia Osiągnięć Szkolnych – IEA, z siedzibą w Amsterdamie. Pierwszą i drugą realizowaną w Polsce edycję badania (w 2006 i 2011 roku) przeprowadził zespół pracowników Centralnej Komisji Egzaminacyjnej pod kierownictwem prof. dr. hab. Krzysztofa Konarzewskiego. Kolejne edycje badania – w 2016 i 2021 roku realizował Instytut Badań Edukacyjnych.

Cele badania PIRLS

Głównym celem badania PIRLS jest pomiar umiejętności rozumienia czytanego tekstu w jego dwóch formach: tekstu literackiego i tekstu użytkowego. W programie PIRLS osiągnięcia szkolne uczniów są sprawdzane za pomocą testu opracowanego przez międzynarodowy zespół ekspertów. 

Badanie PIRLS dostarcza informacji, które mogą wpływać na poprawę nauczania czytania poprzez monitorowanie i ewaluację nauczania czytania w poszczególnych krajach w kolejnych cyklach. Wyniki badania służą twórcom polityki publicznej do wprowadzania zmian w systemach edukacyjnych, programach nauczania i programach szkolenia nauczycieli. W badaniu PIRLS w każdym cyklu badawczym bierze udział około 60 krajów z całego świata. 

Pandemia COVID-19 a realizacja badania PIRLS 2021 

Badanie pilotażowe PIRLS 2021 odbyło się w Polsce na początku pandemii, wiosną 2020 roku. Szkoły zostały zamknięte w trakcie okienka badawczego i uniemożliwiło to zebranie danych ze wszystkich szkół wylosowanych do badania. Badanie przeprowadzono w 19 szkołach na 30 zaplanowanych. Szkoły w Polsce były zamknięte również w 2021 roku – z tego powodu badanie główne zostało przeprowadzone w czerwcu 2021 roku i było opóźnione o dwa miesiące. Pomimo tego niewielkiego opóźnienia badanie udało się zrealizować na tej samej próbie uczniów jak pierwotnie zakładano. W badaniu wzięło udział 150 szkół.

Pandemia spowodowała liczne przesunięcia i wymusiła zmiany w stosunku do pierwotnych harmonogramów również w innych krajach biorących udział w tej edycji badania PIRLS. W 13 krajach realizacja badania była znacznie opóźniona, dotyczyło to również krajów z  naszego regionu (Litwa, Łotwa, Węgry, Chorwacja), a w trzech krajach badanie musiało odbyć się rok później, czyli wiosną 2022 roku (Anglia, Izrael, Iran). Dużo trudności w opracowaniu wyników spowodowały zarówno opóźnienia, jak i sytuacja niektórych krajów, w których konieczne było przeprowadzenie badania wśród uczniów klas piątych, a nie tak jak pierwotnie zakładano – czwartych. Ze względu na zmiany w harmonogramie badania, które wymusiła pandemia, wyniki opublikowane w grudniu nie uwzględnią kilku krajów. 

Biorąc pod uwagę skalę badania i trudności, które polski zespół badania napotkał w czasie realizacji badania PIRLS 2021 realizacja badania w Polsce zakończyła się sukcesem. Jesteśmy wdzięczni dyrektorom wylosowanych szkół za wyrażenie zgody na udział w badaniu. Dziękujemy uczniom, rodzicom, nauczycielom i przedstawicielom szkół, którzy wzięli udział w badaniu. 

Założenia merytoryczne badania PIRLS

Założenia badania PIRLS koncentrują się na dwóch nadrzędnych celach czytania (purposes for reading): doświadczeniu literackim oraz pozyskiwaniu i wykorzystywaniu informacji, a w ramach każdego z nich na czterech procesach rozumienia (processes of comprehension):

• wyszukiwanie w tekście wyraźnie określonych informacji, spełniających podane warunki/ wyrażonych wprost,
• wyciąganie prostych (bezpośrednich) wniosków z przesłanek zawartych w tekście,
• wiązanie ze sobą i interpretacja informacji podanych w tekście oraz
• ocena treści i elementów tekstu (języka i układu tekstu).

Zarówno cele czytania, jak i opisywane procesy, nie funkcjonują ani w oderwaniu od siebie ani od kontekstu/realiów, w którym uczniowie żyją i się uczą.

W badaniu PIRLS procesy rozumienia tekstu są podstawą do opracowania pytań do tekstów. Różnorodność pytań pozwala uczniom wykazać się różnymi umiejętnościami w zakresie czytania. 

Umiejętność czytania uczniów IV klasy 

Uczniowie w czwartym roku nauki szkolnej posiadają już zwykle znaczny zasób umiejętności czytania zdobyty na wcześniejszych etapach swojego życia w wielu różnych środowiskach – w domu, w szkole, w czasie edukacji przedszkolnej, wczesnoszkolnej i w klasie 4 na lekcjach języka polskiego i innych przedmiotów. By pokazać różne czynniki wpływające na uczenie się i nauczanie czytania, w badaniu PIRLS zbierane są dodatkowe dane kontekstowe od uczniów, rodziców, nauczycieli i dyrektorów szkół. W badaniu zbiera się także dane o systemie oświaty. 

Bardzo ważną sprawą jest zidentyfikowanie uczniów, którzy nie radzą sobie dobrze z czytaniem już na tym etapie edukacji. W kolejnych latach ich problemy związane z rozumieniem tekstu mogą się pogłębiać. W klasie IV uczniowie przechodzą z etapu uczenia się czytania do etapu czytania w celu uczenia się. Jeśli uczeń nie rozumie tekstu a coraz więcej treści, które musi zrozumieć jest oparte na czytaniu tekstów to prawdopodobnie nie będzie w stanie poradzić sobie z dalszą nauką, niezależnie od przedmiotu.

Wyniki polskich uczniów w poprzedniej edycji badania

Średni wynik polskich uczniów w badaniu PIRLS 2016 wyniósł 565 punktów i był wyższy od średniej międzynarodowej. Istotnie wyprzedziły nas tylko dwa kraje: Rosja i Singapur, a Polska istotnie wyprzedziła 41 krajów. Polscy uczniowie radzili sobie równie dobrze z tekstami literackimi, jak i użytkowymi. 

Na ustalonej od 2001 r. skali wyników PIRLS wyróżniono cztery wartości progowe: 400, 475, 550 i 625. Pozwalają one zdefiniować pięć poziomów umiejętności czytania. W Polsce uczniowie czytający na najwyższym poziomie stanowią 20% wszystkich czwartoklasistów. Na świecie takich dzieci jest tylko 10%. Na najniższym poziomie znajduje się w Polsce tylko 2% dziesięciolatków, a na świecie 4%.

Czego możemy się spodziewać po ogłoszeniu wyników badania PIRLS 2021?

Można sądzić, że pandemia COVID-19 i długie miesiące nauki zdalnej w latach 2020 i 2021 z pewnością będą miały wpływ na wyniki badania PIRLS 2021 we wszystkich krajach biorących udział w  badaniu. Przekonamy się, czy i w jak dużym stopniu te czynniki wpłynęły na straty edukacyjne uczniów. 

Na podstawie badań można wnioskować, że zamknięcie szkół spowodowało straty w postępie edukacyjnym, wzrost liczby uczniów przerywających naukę oraz miało negatywny wpływ na zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży. Zaobserwowano także przypadki wykluczenia cyfrowego uczniów ze względu na brak odpowiedniego sprzętu, dostępu do szybkiego łącza internetowego czy wiedzy technologicznej, szczególnie na początku pandemii. Wyniki wielu międzynarodowych badań mierzących wpływ pandemii na systemy edukacji wskazują na straty edukacyjne zwłaszcza wśród młodszych uczniów. Badacze z USA stwierdzają, że dzieci w drugim i trzecim roku nauki szkolnej utraciły część podstawowych umiejętności w zakresie czytania. Podstawową przyczyną takiej sytuacji są trudności w stworzeniu odpowiedniego środowiska do rozwijania umiejętności językowych w czasie lekcji online.

Badacze spodziewają się, że największy negatywny wpływ nauczania online będzie widoczny wśród uczniów, którzy niechętnie czytają – są to najczęściej chłopcy pochodzący z rodzin, w których rodzice nie czytają książek ani czasopism oraz ze środowisk zaniedbanych społecznie. W innym badaniu przeprowadzonym w Wielkiej Brytanii straty w umiejętnościach edukacyjnych uczniów klas pierwszych i drugich były najbardziej widoczne wśród uczniów z ubogich rodzin.

Z danych zaprezentowanych z badania przeprowadzonego w Polsce i w Ukrainie wynika, że uczniowie w obu krajach szacowali swój poziom wiedzy najwyżej przed wprowadzeniem edukacji zdalnej. Badani uczniowie ze szkół podstawowych i ponadpodstawowych uznali, że ich wiedza i umiejętności obniżyły się w trakcie nauczania online.