Szkoła dostępna dla wszystkich

Uczniowie i uczennice z doświadczeniem migracji, którzy trafiają do polskich szkół, mają zróżnicowane umiejętności językowe oraz doświadczenie edukacyjne ze względu na to, że różne są ich losy migracyjne. Są wśród nich dzieci migrantów ekonomicznych, pracowników delegowanych, uchodźców, a także dzieci rodziców, którzy zdecydowali się na powrót do Polski po okresie emigracji. Wszystkie one mają specyficzne potrzeby edukacyjne. Tylko niektóre z nich potrzebują więcej wsparcia językowego w procesie adaptacji i będą mogły skorzystać z wiedzy i umiejętności osiągniętych w innych szkołach czy systemach edukacyjnych, a inne nie będą miały możliwości zdobycia takiego kapitału, co w znacznym stopniu determinuje ich edukację i integrację w polskiej szkole. Najtrudniej jest uczniom i uczennicom nieznającym lub słabo znającym język polski, mającym luki edukacyjne oraz rodziców niemówiących po polsku, którzy nie są w stanie wesprzeć ich w procesie uczenia się i sami potrzebują czasu na adaptację i akulturację w nowym miejscu.

Rozwój językowy jest ważną częścią rozwoju dziecka. Wspiera zdolność do komunikacji, a przede wszystkim pomaga w wyrażaniu i rozumieniu emocji, myśleniu i uczeniu się, rozwiązywaniu problemów oraz rozwijaniu i utrzymywaniu relacji. Ponadto nauka rozumienia, używania i czerpania przyjemności z języka to pierwszy krok w kontakcie z pismem i podstawa nauki czytania i pisania. Uwzględniając powyższe fakty, proponuje się autorską koncepcję materiałów wspierających rozwój językowy dzieci w wieku 3–6 lat, opierającą się na empirycznie udokumentowanej wiedzy na temat rozwoju mowy i komunikacji dzieci w tym przedziale wiekowym.

Trudno przecenić znaczenie rozwoju językowego człowieka, stanowi bowiem podstawę rozwoju poznawczego, społecznego, umiejętności czytania i wielu innych obszarów rozwoju. Rozwój ten ma także bezpośredni wpływ na stany emocjonalne dziecka, co sprawia, że można wyraźnie wskazać związek pomiędzy ewentualnymi problemami emocjonalnymi dziecka a jego trudnościami w rozwoju językowym. Członkowie rodziny dziecka, osoby, z którymi kontaktuje się ono codziennie i najczęściej oraz które są dla niego ważne, odgrywają istotną rolę, ponieważ pomagają dziecku rozwijać jego wczesne umiejętności komunikacyjne.

W Polsce u coraz większej liczby dzieci i uczniów/uczennic rozpoznawane są potrzeby w zakresie zapewnienia dodatkowego wsparcia w procesie kształcenia lub specjalnej organizacji nauki i metod pracy. W wyniku agresji Rosji na Ukrainę w lutym 2022 r. do polskich szkół trafiło prawie 200 tys. dzieci ukraińskich, w tym uchodźców i uchodźczyń, często z objawami przeżytej traumy i trudnościami adaptacyjnymi. Według danych Systemu Informacji Oświatowej w polskim systemie oświaty pozostaje obecnie 277,3 tys. dzieci i nastolatków/nastolatek z Ukrainy. Polskie klasy stały się wielokulturowe oraz pogłębiło się zróżnicowanie grup uczniowskich pod względem języka, kultury i funkcjonowania społeczno-edukacyjnego. Nauczyciele i nauczycielki w swojej pracy muszą brać pod uwagę rosnące zróżnicowanie grup dzieci i uczniów/uczennic w ogólnodostępnych przedszkolach i szkołach, m.in. stosując odpowiednią dydaktykę, zapewniając bezpieczeństwo, dbając o harmonijny rozwój wszystkich dzieci i uczniów/uczennic. W odpowiedzi na te wyzwania UNICEF w partnerstwie z Ministerstwem Edukacji Narodowej oraz Instytutem Badań Edukacyjnych zainicjował projekt „Szkoła dostępna dla wszystkich” (Accessible School for All, ASA), którego celem jest wzmocnienie kompetencji nauczycieli specjalistów i nauczycielek specjalistek w zakresie udzielania adekwatnego wsparcia dzieciom i uczniom/uczennicom z uwzględnieniem ich potrzeb rozwojowych i edukacyjnych. Efektem końcowym działań jest podniesienie jakości edukacji dla wszystkich, ponieważ z dobrze zaprojektowanych oddziaływań diagnostycznych, metodycznych i terapeutycznych skorzystają finalnie zarówno uczniowie/uczennice, jak i rodzice.

W publikacji autorzy nie zajmują się wprost motywacją uczniów, lecz koncentrują się na tym, jak dyrektor może wzmacniać motywację własną i nauczycieli, by wspólnie lepiej dbać o uczenie się w szkole oraz angażować rodziców, by tworzyć z nimi sojusze na rzecz dziecka. Publikacja nie jest naukowym opracowaniem, niemniej w jednym z rozdziałów autorzywyjaśniają założenia teorii, odwołują się do badań oraz wskazują na skuteczne strategie. Kolejne rozdziały odnoszą się natomiast do praktyki dyrektora i jego zadań wynikających z ról, które na co dzień pełni. Autorzy pokazują płynące z uważności na potrzeby korzyści dla budowania zmotywowanych zespołów oraz podpowiadają, jak w codzienną praktykę stopniowo wprowadzać metody i strategie, które te potrzeby zaspokajają, a docelowo zmieniają kulturę pracy całej szkoły.

W procesie zdrowienia ważny jest zarówno moment zauważenia rozwijającego się kryzysu psychicznego czy też trudności wynikających z zaburzeń neurorozwojowych, jak i ostatni etap zdrowienia, jakim jest utrwalenie zmian i zapobieganie nawrotom. Na obu tych etapach rola szkoły i specjalistów w niej pracujących jest nieoceniona, dlatego ważna jest współpraca międzysektorowa pomiędzy sektorami oświaty i ochrony zdrowia. Współpraca ta może spełniać również funkcję wspierającą dla nauczycieli i specjalistów pracujących w przedszkolach/szkołach, tym bardziej że nauczyciele w polskich szkołach często zgłaszają doświadczanie syndromu wypalenia zawodowego, poczucie przeciążenia oraz osamotnienia w obliczu problemów w szkole. Celem poradnika jest przybliżenie zagadnień koordynacji międzysektorowej – sektora oświaty z sektorem ochrony zdrowia – w jej teoretycznym i praktycznym aspekcie.

Przewodnik po polskim systemie edukacji to vademecum przeznaczone dla nowych członków polskich szkół i przedszkoli. Dzięki niemu łatwiej będzie zrozumieć zasady funkcjonowania placówek oświatowych w Polsce i w pełni korzystać z ich oferty. Mamy nadzieję, że dzięki temu materiałowi proces rekrutacji do przedszkoli i szkół stanie się zrozumiały, dokumenty takie jak opinia czy orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego staną się bardziej czytelne, a system oceniania – bardziej przejrzysty. W Przewodniku można znaleźć szczegółowe informacje na temat: struktury polskiego systemu oświaty, procesu rekrutacji do przedszkola, szkoły podstawowej i ponadpodstawowej, systemu oceniania i przeprowadzania egzaminów i systemu udzielania wsparcia psychologiczno-pedagogicznego.