Inicjatorem i organizatorem badania PISA jest Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Całość badania koordynuje zespół PISA w Sekretariacie OECD. Priorytety badania określa Rada Zarządzająca (PISA Governing Board), w której zasiada po jednym przedstawicielu ministerstw edukacji krajów uczestniczących w badaniu.

Badanie PISA dotychczas było realizowane co trzy lata (z wyjątkiem 2022 roku, kiedy nastąpiło przesunięcie o rok ze względu na pandemię COVID-19). Po 2025 roku będzie przeprowadzane co cztery lata. Polska uczestniczyła we wszystkich edycjach badania PISA od samego początku, czyli od 2000 roku.

PISA mierzy umiejętności piętnastolatków niezbędne do sprawnego funkcjonowania uczniów w dorosłym życiu: 

• rozumienie czytanego tekstu, 
• umiejętności matematyczne, 
• rozumowanie w naukach przyrodniczych.

W każdej edycji badania jedna z tych trzech dziedzin ma charakter wiodący i jest bardziej rozbudowana, co umożliwia przeprowadzenie dokładniejszych i bardziej szczegółowych analiz z danego zakresu. Dziedziny wiodące w poszczególnych edycjach badania to: rozumienie czytanego tekstu – w latach 2000, 2009, 2018, umiejętności matematyczne – w latach 2003, 2012, 2022, rozumowanie w naukach przyrodniczych – w latach 2006, 2015, 2025.

W poszczególnych edycjach badania uwzględniane są dodatkowe dziedziny i komponenty, zarówno krajowe, jak i międzynarodowe. Polska w edycjach w 2012, 2015, 2018 i 2022 roku uczestniczyła w badaniu dotyczącym umiejętności finansowych (financial literacy), w latach 2006 i 2012 w badaniu dotyczącym umiejętności rozwiązywania problemów (problem solving), w 2022 roku w badaniu myślenia kreatywnego (creative thinking). W edycji PISA 2025 polscy uczniowie biorą udział w badaniu uczenia się w świecie cyfrowym (learning in the digital world). 

Przedmiotem badania jest także szereg zagadnień kontekstowych, odnoszących się m.in. do opinii i postaw uczniów, ich środowiska domowego i doświadczeń edukacyjnych, zasobów i organizacji pracy szkoły. Dane dotyczące tych zagadnień są zbierane za pomocą ankiet wypełnianych przez uczniów oraz dyrektorów wylosowanych do badania szkół, a także w zależności od edycji i kraju przez nauczycieli badanych dziedzin i rodziców uczniów. 

Uczestnikami badania PISA są uczniowie, którzy w roku poprzedzającym badanie ukończyli 15 lat. W Polsce w okresie funkcjonowania sześcioletnich szkół podstawowych i szkół gimnazjalnych prawie wszyscy badani w PISA piętnastolatkowie uczęszczali do trzeciej klasy gimnazjum. Przy ośmioletnich szkołach podstawowych badani to przede wszystkim uczniowie pierwszych klas szkół ponadpodstawowych.

Badanie przeprowadzane jest na reprezentatywnej, losowej próbie uczniów. Na podstawie wyników badania można wnioskować o całej populacji piętnastolatków uczęszczających do szkół w danym kraju. Dobór próby odbywa się dwustopniowo – najpierw losowane są szkoły, a następnie z wylosowanych szkół – konkretni uczniowie. W badaniu w Polsce uczestniczy zwykle ok. 200–250 szkół.

W trakcie badania uczniowie w szkole rozwiązują zestawy zadań z określonych dziedzin, a następnie wypełniają ankiety. W edycjach 2000–2012 badanie było prowadzone w formie papierowej. Od 2006 roku stopniowo wdrażane były elementy badania wspomaganego komputerowo. W Polsce pojawiły się one po raz pierwszy w 2009 roku. Od 2015 roku badanie PISA jest realizowane głównie w formie komputerowej, a od 2018 roku do dziedzin wiodących badania wprowadzane jest testowanie adaptatywne, pozwalające na dostosowanie poziomu trudności pytań do szacowanego poziomu umiejętności ucznia.

W Polsce pierwsze edycje badania realizował Instytut Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk (IFiS PAN). Począwszy od PISA 2015 za badanie  odpowiada Instytut Badań Edukacyjnych (IBE), który prowadzi badanie na zlecenie Ministerstwa Edukacji Narodowej (MEN). W pierwszej edycji badania w 2000 roku wzięły udział 43 kraje i regiony, w tym Polska. Od tego czasu liczba krajów znacząco się zwiększyła. W PISA 2025 bierze udział ponad 80 krajów i regionów. 

Więcej informacji: na stronie badania w Polsce oraz na stronie OECD.

Dane i narzędzia