Tożsamość narodowa w procesie edukacji szkolnej

Cele projektu

Badania realizowane w ramach projektu służą weryfikacji idei kształtowania przez państwo polityki edukacyjnej, ukierunkowanej na budowanie i kształtowanie tożsamości narodowej w szkołach. Projekt zakłada poznanie opinii uczniów i pracowników instytucji edukacyjnych na temat sposobów definiowania tożsamości narodowej, metod i ich efektywności oraz kierunków kształtowania polskich postaw narodowych w procesie nauczania przedmiotowego (język polski, wiedza o społeczeństwie, historia i teraźniejszość, historia, geografia, przyroda, etc.) oraz kształcenia zintegrowanego wśród uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych. Badanie pozwoli określić jakość postaw kierownictwa placówek oświatowych w kształtowanie tożsamości narodowej oraz nauczycieli, mających bezpośredni kontakt z dziećmi i młodzieżą.

Opracowane narzędzia kwestionariuszowe przeznaczone są dla pięciu grup respondentów:

• dyrektorów;
• nauczycieli;
• uczniów klas 1-3 szkół podstawowych;
• uczniów klas 4-6 szkół podstawowych;
• uczniów klas 7-8 szkół podstawowych oraz szkół ponadpodstawowych. 

W ramach realizacji projektu, zostaną zrealizowane badania jakościowe w formie wywiadów nieustrukturyzowanych oraz zogniskowanych wywiadów grupowych, do których zostaną zaproszeni dyrektorzy szkół, nauczyciele edukacji wczesnoszkolnej i nauczyciele przedmiotów. 

Planowane efekty

Efektem projektu będzie zebrany i uporządkowany materiał empiryczny pozwalający określić jakość podejść do zagadnienia tożsamości narodowej zarówno w poszczególnych grupach badanych (dyrektorzy szkół, nauczyciele, uczniowie poszczególnych kategorii wiekowych), ale również w społecznościach wielkich / dużych miast oraz małych miast / obszarach wiejskich, jak też poszczególnych regionach kraju, mających odrębne tradycje historyczne wyrosłe na skomplikowanych aspektach dziejowych (rozbiory, zmiany granic, przesiedlenia). 

Badania postaw do tożsamości narodowej i sposobów jej kształtowania nie jest w warunkach polskich procesem łatwym i częstym. Istnieją co prawda instytuty naukowe i instytucje zajmujące się diagnozą oraz kształtowaniem postaw obywatelskich, jednak w zakresie edukacji narodowej obserwowalny jest swoisty deficyt wymagający uzupełnienia. Ową lukę w pomiarach ma zapełnić niniejszy projekt. Istnieje także deficyt pomiarów postaw i poglądów kadr edukacyjnej w zakresie istniejącej oraz kształtowanej polityki edukacyjnej państwa w zakresie tożsamości narodowej. 

Jako efekt badań wypracowane zostaną analizy pozwalające określić miejsce i jakość edukacji narodowej kształtujące tożsamość narodową uczniów w ramach podstaw programowych określających treści poszczególnych przedmiotów (wskazanych wyżej), opinie kierowników placówek edukacyjnych i nauczycieli co do sposobów, skali, profilu i wizji kształtowania tożsamości narodowej uczniów w szkole. Ważnym efektem badań będzie możność poznania postaw narodowych samych uczniów: ich wiedzy, ocen i zachowań będących zarówno miarą zaangażowania narodowego, jak i akceptowanych dla nich sposobów przeżywania miejsca w polskiej wspólnocie wyobrażeniowej. Efekty te będą szczególnie ciekawe poznawczo i nowatorskie w pomiarze na obszarach naznaczonych wielokulturowością, silnym przywiązaniem lokalnym oraz definiowanych kulturą pogranicza i pluralizmem etnicznym.

Uzasadnienie istotności

Współczesność z jednej strony cechuje się wielkim zainteresowaniem sposobami definiowania i badania tożsamości, z drugiej nacechowana jest dylematami konstruowania tożsamości osobistej i społecznej oraz „udręką wyboru” osobistego definiowania siebie. Współczesność wnosi także inną antynomię: z jednej strony otwiera drogę do swoistej „ucieczki” od kategorii narodowych jako wprowadzających podziały, utrudniających komunikację i generujących napięcia; z drugiej – pokazujących jednostki i społeczeństwa w wyraźnych kontekstach narodowych: prób dominacji jednych narodów nad innymi, win jednych narodów względem innych, obrony integralności terytorialnej i niepodległości jednych narodów przed imperializmem innych, prób fizycznej lub kulturowej eliminacji jednych narodów przez innych, prób zarządzania emocjami jednych narodów względem innych (wstydu, winy, dumy), prób dominacji przez kapitał narodowy (ekonomiczny, polityczny, kulturowy) narodów tworzących centra nad narodami peryferii. Z jednej strony wciąż żywy jest dylemat, czy za brakiem pokoju stoi narodowość jako taka, czy imperialność poszczególnych narodów? Z drugiej, coraz bardziej jasne staje się, że kultura – mimo globalizacji – nie traci charakteru narodowego, zaś kapitał i inwestycje ekonomiczne nie tracą barw narodowych, a wręcz stają się orężem walki o narodowe interesy właścicieli. 

W takiej sytuacji wciąż aktualne jawi się pytanie o tożsamość narodową, o miejsce tej tożsamości w definiowaniu siebie przez jednostki i społeczności, o zadania państw względem wspólnie podzielanej tożsamości. Polska, mimo wyraźnie określonych i monitorowanych badawczo obszarów pogranicza, szerokiej rzeki migrantów wojennych z Ukrainy oraz stałej migracji z Niemiec, Rosji, Białorusi, Korei, Wietnamu, Nepalu, Mołdawii, Chin i Indii, pozostaje nadal krajem dość jednolitym kulturowo i narodowo. W związku z tym wydaje się, że poznanie opinii środowisk edukacyjnych oraz samych uczniów jest niezwykle istotne dla tworzenia argumentów na rzecz budowania (wielo)narodowej polityki edukacyjnej państwa. Wspomaganie tworzenia tożsamości narodowej młodych wydaje się ważnym zadaniem szkoły przy uwzględnieniu zarówno interesu państwa, poszanowaniu wielonarodowości poszczególnych regionów i jednostek oraz tworzenia przyjaznego i pełnego tolerancji klimatu polskiej szkoły. Uzyskane wyniki badań mogą być jednym z argumentów dla twórców polityki edukacyjnej w Polsce do tworzenia szkoły tolerancyjnej, przyjaznej, szanującej wielość i odmienność oraz budującej poczucie wspólnego pochodzenia i losu. 

Wartość Projektu wynosi 1 754 894,25 zł