Wprowadzenie
Dzisiejsze pokolenie dzieci w wieku wczesnoszkolnym w dużym stopniu uczy się, bawi i komunikuje z rówieśnikami za pomocą mediów elektronicznych. To one tworzą śro- dowisko społeczne, w którym nasze dzieci spędzają coraz więcej czasu. Młodzież szkolna znacznie rzadziej bywa poza domem, nie korzysta z tradycyjnych rozrywek i zabaw. Ta zmiana niesie ze sobą pozytywne i negatywne konsekwencje. Cyfrowy entuzjazm dzieci i młodzieży martwi, bo młodzi ludzie rzadziej spędzają wolny czas w plenerze, spada ich aktywność fizyczna, co często prowadzi do nadwagi (Fijałkowska, Oblacińska i Stalmach, 2017), ponadto doświadczają coraz więcej problemów ze zdrowiem psychicznym (Szeredzińska, 2017). Z dru- giej strony, kiedy spędzają czas w domu przed ekranem komputera, to w mniejszym stopniu angażują się w tradycyjne ryzykowne zachowania. „Cyfrowa młodzież” spożywa mniej alko- holu i rzadziej sięga po papierosy. Pokazują to wyraźnie ostatnie badania młodzieży szkolnej (Sierosławski, 2015; Pisarska, Ostaszewski i Sochocki, 2017). Ta oczekiwana redukcja zacho- wań ryzykownych w jakiejś mierze wynika ze zmian w sposobie spędzania wolnego czasu przez młodzież. Cyfrowa rewolucja szybko zmienia rzeczywistość i przynosi nowe wyzwania profilaktyczne. Za kilka lat może okazać się, że to problemy zdrowia psychicznego staną się głównym przedmiotem troski specjalistów ds. profilaktyki. Z tej perspektywy dużego zna- czenia nabiera profilaktyczna edukacja medialna, która może pomóc dzieciom i ich rodzicom lepiej przygotować się na spotkanie z cyberprzestrzenią.
Na potrzebę edukacji medialnej wskazują badania, które świadczą o tym, że już uczniowie w wieku 9–10 lat bardzo często korzystają z nowych mediów, są aktywni w sieci. Na przy- kład według danych najnowszego polskiego badania EU Kids Online 2018 (Pyżalski, 2019) niemal co drugie dziecko z tej grupy wiekowej posiadało swój profil w Internecie; blisko 60% spędzało w sieci od około ½ godziny do około 2 godz. w dni robocze, zaś w weekendy czas ten znacząco się wydłużał – nieco ponad 60% uczniów korzystało z sieci od około 2 godz. do 7 godz. i więcej. Z perspektywy profilaktycznej ważne jest, aby dzieci nabywały umiejętności bezpiecznego i konstruktywnego korzystania z cyberprzestrzeni przy wsparciu rodziców. Jednak używanie nowych mediów nierzadko stanowi płaszczyznę dla ujawniania się procesów prefiguracyjnych (Mead, 1978) oraz powiązanych z nimi: wzrostem autorytetu dzieci jako specjalistów w dziedzinie nowych technologii informacyjno-komunikacyjnych z jednoczesnym osłabieniem autorytetu rodziców. Niektórzy rodzice, nie nadążając za zmie- niającym się szybko światem coraz to nowszych technologii, rezygnują z bycia przewodnikiem i wsparciem w tym zakresie. Wówczas dla młodszych pokoleń szczególnego znaczenia nabiera kofiguratywna płaszczyzna kontaktów, jako atrakcyjne źródło informacji, nabywania umiejętności i kształtowania aspiracji; wobec nieobecności dorosłych staje się ona dość oczywistym elementem kompensacyjnym. Jednak, jak wiadomo, biegłość w korzystaniu z nowych technologii nie oznacza dojrzałości. Sytuacja ta rodzi szereg zagrożeń związanych z destrukcyjnym wykorzystywaniem Internetu oraz mediów elektronicznych. Stanowi to również wyzwanie dla edukacji medialnej, która nierzadko powinna obejmować przedsta- wicieli nie tylko młodszych, ale też i starszych pokoleń.