Instytut Badań Edukacyjnych i Uniwersytet Humanistycznospołeczny SWPS w Warszawie realizował projekt „Opracowanie i upowszechnienie narzędzi diagnostycznych do oceny zdolności poznawczych dzieci i młodzieży”, który był współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego. Łączna kwaota dofinansowania wyniosła Łączna kwota dofinansowania to 19 352 881,19 zł (kwota dofinansowania z UE wynosi 16 310 608,27 zł, kwota dofinansowania z Budżetu Państwa wynosi 3 042 272,92 zł).

Jego celem było opracowanie, wdrożenie i upowszechnienie zestawu narzędzi – w postaci testów komputerowych i papierowych – do diagnozy funkcjonowania poznawczego dzieci i młodzieży, w wieku od 3 miesięcy do 25 lat (diagnoza 270 stopni).

Opracowane testy oraz materiały postdiagnostyczne trafiły do wszystkich poradni psychologiczno-pedagogicznych w Polsce.

Cele projektu

Projekt polega na opracowaniu zestawu narzędzi przeznaczonych do specjalistycznej diagnozy dzieci i młodzieży w obszarze funkcjonowania poznawczego. Stworzono je na podstawie autorskiej i nowatorskiej koncepcji teoretycznej dotyczącej funkcji wykonawczych (pamięć, uwagę, myślenie) w połączeniu ze sferą percepcji, języka i komunikacji. W skład zestawu narzędzi diagnostycznych wchodzi bateria testów, mierząca funkcje poznawcze, takie jak pamięć, myślenie, uwagę, język. Badanie jest prowadzone w formie atrakcyjnej dla dzieci oraz młodzieży i polega z m.in. na wykonywaniu testów w aplikacji komputerowej. Dzięki temu zapewniona jest pełna standaryzacja przebiegu badania oraz przyspieszony proces diagnozy poprzez automatyczne obliczanie i tworzenie profili wyników. Bateria testów w postaci aplikacji komputerowej umożliwia nie tylko łatwy dobór testów i przeprowadzenie badania, ale służy również diagnozie funkcjonalnej.

Testy zostaną znormalizowane na ogólnopolskiej próbie dzieci i młodzieży w wieku od 3 miesięcy do 25 lat, przy czym w zależności od wieku będą miały różną formę i zawierały inne zadania. Planowane jest, że na wszystkich etapach projektu przebadane zostanie łącznie ok. 9 tys. dzieci i młodzieży.

Opracowane narzędzia diagnostyczne będą przeznaczone także do diagnozy uczniów z niepełnosprawnościami i specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (SPE), w tym dzieci z dysfunkcją wzroku i słuchu, uczniów z zaburzeniami ze spektrum autyzmu, z zaburzeniami uczenia się, z niepełnosprawnością intelektualną, a także dzieci dwujęzycznych (pochodzących z innych kultur, dzieci imigrantów) oraz uczniów zdolnych. Dla wszystkich grup zostaną opracowane profile funkcji poznawczych. Dzięki takiemu ujęciu możliwe jest włączanie – a nie wykluczanie – uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi oraz podniesienie efektywności kształcenia i wsparcia.

Planowane efekty

Efektem projektu będzie opracowanie i upowszechnienie jednego spójnego zestawu nowatorskich narzędzi diagnostycznych do oceny rozwoju poznawczego dzieci i młodzieży w wieku od 3 miesięcy do 25 lat. W skład zestawu będzie wchodzić komputerowa bateria testów poznawczych, skale obserwacyjne do oceny tej sfery rozwoju, przeznaczone dla rodziców i nauczycieli oraz zestaw materiałów postdiagnostycznych, wspomagających pracę z dziećmi wymagającymi stymulacji rozwoju poznawczego.

Narzędzia w postaci nowoczesnej aplikacji komputerowej, zawierającej testy i materiały postdiagnostyczne dla specjalistów i nauczycieli, mogą być w łatwy sposób rozdystrybuowane do nieograniczonej liczby placówek, są ekonomiczne i łatwe w obsłudze, a także możliwe do rozbudowywania i aktualizowania w przyszłości. Dzięki czemu będą mogły z nich skorzystać również kolejne pokolenia.

Dlaczego to jest istotne?

Polskie poradnie psychologiczno-pedagogiczne dysponują znikomą liczbą narzędzi diagnostycznych, które pozwalają w kompleksowy sposób scharakteryzować funkcjonowanie poznawcze dziecka, w tym mowę, czytanie i pisanie, a także sprawności poznawcze leżące u ich podstaw. Często są to narzędzia przestarzałe, przeznaczone jedynie dla określonej grupy wiekowej lub badania wybranych, wąskich obszarów rozwoju poznawczego. Ponadto są one zazwyczaj niedostosowane do badania dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (dzieci z różnymi rodzajami niepełnosprawności umysłowej bądź fizycznej lub znacznymi trudnościami rozwojowymi). Wyposażenie poradni w nowoczesne i rzetelne narzędzia wspierające trafną i kompleksową diagnozę edukacyjną dzieci, nastolatków i osób dorosłych jest głównym celem tego projektu.

Kontrola poznawcza (tzw. funkcje wykonawcze) oraz umiejętności językowe i komunikacyjne mają kluczowe znaczenie dla wielu aspektów funkcjonowania człowieka, zwłaszcza nabywania przez niego wiedzy i umiejętności. Funkcje wykonawcze mają ogromny wpływ na prawidłowy rozwój umysłowy i fizyczny, pozwalają na kontrolę procesów takich jak percepcja, uwaga, pamięć, planowanie, rozumowanie i rozwiązywanie problemów. Umożliwiają one skuteczną regulację myśli, emocji i celowego zachowania człowieka. W powiązaniu z umiejętnościami językowymi determinują gotowość szkolną, późniejszy sukces edukacyjny i zawodowy, który przekłada się na jakość życia człowieka.

Dobra diagnoza opisanych obszarów rozwoju poznawczego dokonana przy współpracy opiekunów, nauczycieli i specjalistów jest ważnym krokiem w wyrównywaniu szans edukacyjnych dzieci, wspieraniu ich rozwoju, podjęciu działań pomocowych a także profilaktycznych. Rozpoznanie indywidualnych możliwości i potrzeb dziecka pozwala na rozumienie jego sposobu funkcjonowania poznawczego, a co za tym idzie – usprawnianie w toku edukacji słabych obszarów, przy wykorzystaniu mocnych stron i indywidualnych zdolności. Takie podejście pozwala również zapobiegać trudnościom w innych sferach funkcjonowania człowieka, takich jak aktywność społeczna czy funkcjonowanie emocjonalne, które mogą pojawiać się jako konsekwencje trudności rozwojowych i edukacyjnych.

Aktualnie Instytut Badań Edukacyjnych prowadzi badania normalizacyjne w grupach osób o specjalnych potrzebach edukacyjnych.

Natomiast badania normalizacyjne w populacji ogólnopolskiej są realizowane przez partnera w projekcie OZP – Uniwersytet SWPS w Warszawie. Informacje o tych działaniach zamieszczone są na stronie partnera projektu.